Fanai lal Khawtindala pasaltha huaisente zinga mi hratkhawkheng, Pasaltha Pualkhawia hi a hun hmasa lamah chuan Sailo lal khua leh tui a ni a. Sailo lal Vuta khuaa a awm lai atang tawhin huaisenah hming a chher hman viau tawh a. Țumkhat chu an khuaah sakei sual a tla a. Vahsan lak lai a nih avangin an mangang ru viau mai a, ram riak ngam pawh an awm mang bar lo va. A zan zawna an ran vulh a seh sak bakah, an sialte lamin a keuh thlu fo mai a.
Lal leh khawnbawl upate chuan, chu sakei chu hual khunga kah hlum mai an rel ta a. An thu rel bawhzuiin an han hual ta ngei a;nimahse, chu sakei chu an kap hlei thei der lo mai a. Mipui chu an thlabar kher mai. Kar an kam a, a kawlh tawh chauhvin an kap ta a. Tlangval tlawmngai leh huaisen ten tihhlum tihhlum ngei tumin an bawhzui a. A tawpah chuan, chu sakei huaisar zet mai chuan hual chhunga tul pikah chuan țan a khawh ta tlat mai a. Tumahin an luhchilh ngam si lova, hmun him chin atang chuan a lo chhuah hun chu an sakuh ser nghah ta tawp mai a.
Nakinah chuan, Pualkhawia chuan a ippuia a chempui hriam thap tek tawk chu a chuh lawka " Khah" tih leh hual chhunga zuan luh a rual ta mai a. Sakei chuan a tawmna atangin a lo rum khum dur dur a. Pualkhawia chuan a chempui chu nghet takin a hum ruh sauh va, sakei tawmna tul pik lam chu a pan zel a. Sakei sual chet lak hma chuan a va bawh phei rawk a, a chem chuan dimna nei miah lovin sakei chu a sat huk ta dum dum mai a, a sat hlum ta der mai a ni.
Pualkhawia hi Fanai khua leh tuia a luh tak dan chiah hriat a ni lo na-in, Fanai lal Khawtindala, Hlingvawm-a a awm lai leh Thingsai-a a kai lai chuan a tel ve zel tawh a. Amah hi mi huaisen hrat khawkheng anih avangin a thlena chin a piangah lalte'n an hlut em em thin a ni.
Darzo khuaa Pualkhawia a awm lai hian kum lamah la nau deuh mah se, tlawmngaihna leh dawhtheihna a ngahzia chu mite hrilhfak a tling a. Tin, pasaltha huaisen taka chhal a ni tawh a. Vawikhat chu Hrangzu an in a, upate chuan," Pualkhawia hi hratkhawkheng, kan daingul a nih hi, lâmah kai ve teh un" an ti a. Ani chuan a thangchhuah puan chu a veng tha sauh sauh va, tihian hla a hril ta a;
'Ka zâng hi lam zâng,
Ka ban sai man hnang,
Ka lu hi chhawntual"
a han ti a. Chutah a bula ngawi renga lo țhu, Khawnglung Run-a an mi huaisen chhuanvawr, amah avanga Manga pawh an man ve hialna, upa Dothâwna chuan tihian a han ti ve ta a;
'Khawnglung phuar vela lawn thei val
Ka chai e,
Belzu kungah chung Pualhrang ang
Naunawn i rawl a lian e"
tiin.
Chutah Pualkhawia chu a lo la nau deuh bawk si a, Upa Dothâwna hla hril chu tlawmah a la duh lova lam lovin a thu ve leh ta mai a ni.
Darzo khuaa an awm lai hian țumkhat chu, Lungtian lalte leh an pasaltha huaisenhote an lo zin a. Zatura inah an thleng hlawm a. Zu an siak eng nguk mai a. Darbel khap sarih khatin an dah lung a. Pathlawiho chuan, "Vawiin chu Fanai leh Lungtian pasalthate in awm bawk a, thangtharten hriat leh sawi kan duh dawn a. In nun hlui han sawi teh u. In sawi hma loh chu tumahin zu hi in hmasak theih a ni lovang" an ti a. Mahse, pasalthaho chuan tlawm an ngai hle hlawm a. Chawfak hun thleng zakin an nghak ta mai a, a tawpah chuan Pualkhawia chuan," Ka tawng mi nuihza suh sela, chungleng savaah muvanlai a chungnung ber a. Belthleng-in bel a chhin angin ka awmna tawhah chuan ka chunga leng an awm lo" a han ti a. Mi dang chu an ngawi thap a, zu chu an inho ta a ni. A sawi ang hian a awmna khuaah lal leh mitinin an chhuangin an muan phah thin a ni.
Pasaltha Pualkhawia hi Fanai lal Khawtindala khuaa a kai hnu pawh hian a chetna a piangah a che hraw hraih zel a. Chutih lai chuan Fanai leh Zahau-ho hi indo reng reng an ni a. Rawl rala an inbeih fo avangin boruak a muang lovin an thlawhhma lak pawh a khaihlak phah hle thin a. Zahau lamah chuan pasaltha huaisen leh chak deuh mai, palian bawk si hi a awm a, bitum ralah tumahin an ngam lo va, se chal tawk tak pawh țan khawh hman lo leka herh thlu tawp thei khawpa chak a nih avangin Zahau-ho chuan an chhuangin an thlamuanpui hle a ni.
Țumkhat chu pasaltha Puakhawia leh a thian Hrangkunga chuan, chu Zahau pa lian chu thah ngei an tum ruh hle a. Khawhri rama Zahau-ho chet țhina lamah an rawl ta a. Hrangkunga nen chuan a inhlat lutuk lovin an inzui a. Mual kawn an thlen chuan Zahau-ho rawl rala che tur nen an intawng ta a, Zahau-ho zingah chuan, an mi chak huaisen chhuanvawr pa liana chu an hotu ber a ni a. Chumi hmunah chuan Pualkhawia te thiandun leh Zahauho chu an innuai ta chiam mai a.
Pualkhawia chuan, chu Zahau paliana chu a bitum nghal chat a. An chak dun thial thial si a, namen lovin an inbei a. An inbeihna hmun vel chu a pe vek vuk mai a ni. Zahau-pa chu silai fung tam tak lo man tawh leh milu vawi tam lo khai tawh anih avangin huhang pawh a nei lian ngang mai. Chutih laiin Pualkhawia erawh pa naran ruangam tia chauhva lian a ni a. Nimahse, a huaisen em avangin Zahau-pa chuan a tum ang ngawtin a that thei mai bik lo va.
Rei fê an inbeih hnuah Pualkhawia chuan Zahau pa lian chu a kap hliam ta a. A hliam chung pawh chuan a bân a la vai tlang purh purh mai a. Nakinah chuan, Hrangkunga'n Pualkhawia chu a rawn pui ta a. Mahse, Hrangkunga chuan Zahau-pa sah a tumna lamah Pualkhawia malpuiah tak mai chuan a sat palh ta hlauh mai a. A sat nâ viau mai lehnghal a.
A tawpah chuan Zahau pa lu chu Pualkhawia chuan a la ta nge nge a. Zahau pa liana lu leh a taksa chu an han dah hrang a. Pualkhawia chu a hliam nat em avangin a che hlei thei tawh si lo. A thianpa, Hrangkunga chu zualkova a tlan haw a țul ta a.
Hrangkunga zualkova a tlan dawn lai chuan khua a thim thet thet tawh a. A liam hnu rei lo têah Zahau pa ruangah chuan Tulum a lut ta a. A lu leh a taksa chu inzawm leh tumin a taksa chu a ding ta ur ur mai a. A tlu leh tup thin a, thaw ri sûk sûk chungin a lu nen inzawm leh tumin a ruang chuan a lu chu a nawr vel thin a. Inzawm hlei thei si lovin a ruang chuan Pualkhawia hliam nâ tuar chu thim tham zingah a rawn nawr thut thut thin a.
Ral ramah pasaltha huaisen niin, mi thinphut nei lo leh milu hial lo la tawh ni mah se, chumi zana a thiltawn chu rapthlak a ti kher mai. Mei han chhem turin a che hlei thei bawk si lo va. Chuachhapah Zahau pa liana ruang chuan a rawn nawr thut thut reng mai si a. A hmulthi a tho sung sung a, a thil tawn danglam tak avang chuan a thlan fimin a bual zawih zawih mai a ni.
Zankhuain a thiante rawn thlen hma chuan a lo mal tuar ta tlawk tlawk mai a. Pasaltha huaisen hmingthang ni mah se chumi zana a thil tawn zet chu hlauhawm a tawn zawng zawng zingah țihbaiawm leh a hlauh ber a nih thu a hrilhfak a ni. A thiante an rawn thlen hnu chuan kawng pangngai pawh ni lovah, ralțitna karah an zawn ta a. Tun thlenga Khawhri rama "KHAWIA ZAWN MUAL" an tih tak hi a ni.
Pualkhawia hi Fanai leh Zahau indo laia Zahau-ho huphurh ber a ni a. Chuvangin, Zahau hovin Fanai-ho an run dawn tum chuan Farkawn khuaa Phunsanga chu an be hmasa ziah thin a. "Phunsang, Pualkhawi an tih mi hi mi ziang maw? A mul sum thum si maw, a ha fangra koh si maw? (Pualkhawia hi mi eng ang nge ni? A hmulte pawh sum thum thum ni awm, a hate pawh fangra tia tia ni awm. Zahau pa lian ber a man bet a, a that thei tlat a lawm)" an ti thin.
Phunsanga lah chuan Pualkhawia chu pa pangngai, keimah ang vel hiba ni mai, a lian lo" a tih pawhin an awi thei tlat lo a ni.
Tumkhat chu Darzo-a an awmlai bawk hian zuk chal a kap hliam a, a hnu a chhuina lamah khua-in a thim hnan titih a. Kir san tuma a intintuah lai chuan a dinna thlang deuha phulraw hmun a tang chuan a lawm pana hmeichhia rawn nui chho uar uar thawm a hria a. Mak a ti viau mai a, a rawn thlenchhoh hun nghakin a lo thlir ran a. Nakinah chuan zuk chak ki zar mawi zet mai hi a rawn chhuak ta auh mai a, a hnungah chuan hmeichhe hleitling tak hi a ding bawk a.
Pualkhawia chuan kah mi nia a hriat tak loh avangin hmanhmawh takin a hawnsan ta a ni.
Pualkhawia hi Darzo-ah a thi ta a, a thih pawh hian;
"A pawi mang e, a pawi mang e
Ka sial dum phaw aichhung dai ngul
a tlu e"
an ti hial a ni.
Ka thu lakna:
Pu F.K Rohlira Sep-1999.
Lalsangzuali Sailo.
Ka Pû T. Vunga.
Lal leh khawnbawl upate chuan, chu sakei chu hual khunga kah hlum mai an rel ta a. An thu rel bawhzuiin an han hual ta ngei a;nimahse, chu sakei chu an kap hlei thei der lo mai a. Mipui chu an thlabar kher mai. Kar an kam a, a kawlh tawh chauhvin an kap ta a. Tlangval tlawmngai leh huaisen ten tihhlum tihhlum ngei tumin an bawhzui a. A tawpah chuan, chu sakei huaisar zet mai chuan hual chhunga tul pikah chuan țan a khawh ta tlat mai a. Tumahin an luhchilh ngam si lova, hmun him chin atang chuan a lo chhuah hun chu an sakuh ser nghah ta tawp mai a.
Nakinah chuan, Pualkhawia chuan a ippuia a chempui hriam thap tek tawk chu a chuh lawka " Khah" tih leh hual chhunga zuan luh a rual ta mai a. Sakei chuan a tawmna atangin a lo rum khum dur dur a. Pualkhawia chuan a chempui chu nghet takin a hum ruh sauh va, sakei tawmna tul pik lam chu a pan zel a. Sakei sual chet lak hma chuan a va bawh phei rawk a, a chem chuan dimna nei miah lovin sakei chu a sat huk ta dum dum mai a, a sat hlum ta der mai a ni.
Pualkhawia hi Fanai khua leh tuia a luh tak dan chiah hriat a ni lo na-in, Fanai lal Khawtindala, Hlingvawm-a a awm lai leh Thingsai-a a kai lai chuan a tel ve zel tawh a. Amah hi mi huaisen hrat khawkheng anih avangin a thlena chin a piangah lalte'n an hlut em em thin a ni.
Darzo khuaa Pualkhawia a awm lai hian kum lamah la nau deuh mah se, tlawmngaihna leh dawhtheihna a ngahzia chu mite hrilhfak a tling a. Tin, pasaltha huaisen taka chhal a ni tawh a. Vawikhat chu Hrangzu an in a, upate chuan," Pualkhawia hi hratkhawkheng, kan daingul a nih hi, lâmah kai ve teh un" an ti a. Ani chuan a thangchhuah puan chu a veng tha sauh sauh va, tihian hla a hril ta a;
'Ka zâng hi lam zâng,
Ka ban sai man hnang,
Ka lu hi chhawntual"
a han ti a. Chutah a bula ngawi renga lo țhu, Khawnglung Run-a an mi huaisen chhuanvawr, amah avanga Manga pawh an man ve hialna, upa Dothâwna chuan tihian a han ti ve ta a;
'Khawnglung phuar vela lawn thei val
Ka chai e,
Belzu kungah chung Pualhrang ang
Naunawn i rawl a lian e"
tiin.
Chutah Pualkhawia chu a lo la nau deuh bawk si a, Upa Dothâwna hla hril chu tlawmah a la duh lova lam lovin a thu ve leh ta mai a ni.
Darzo khuaa an awm lai hian țumkhat chu, Lungtian lalte leh an pasaltha huaisenhote an lo zin a. Zatura inah an thleng hlawm a. Zu an siak eng nguk mai a. Darbel khap sarih khatin an dah lung a. Pathlawiho chuan, "Vawiin chu Fanai leh Lungtian pasalthate in awm bawk a, thangtharten hriat leh sawi kan duh dawn a. In nun hlui han sawi teh u. In sawi hma loh chu tumahin zu hi in hmasak theih a ni lovang" an ti a. Mahse, pasalthaho chuan tlawm an ngai hle hlawm a. Chawfak hun thleng zakin an nghak ta mai a, a tawpah chuan Pualkhawia chuan," Ka tawng mi nuihza suh sela, chungleng savaah muvanlai a chungnung ber a. Belthleng-in bel a chhin angin ka awmna tawhah chuan ka chunga leng an awm lo" a han ti a. Mi dang chu an ngawi thap a, zu chu an inho ta a ni. A sawi ang hian a awmna khuaah lal leh mitinin an chhuangin an muan phah thin a ni.
Pasaltha Pualkhawia hi Fanai lal Khawtindala khuaa a kai hnu pawh hian a chetna a piangah a che hraw hraih zel a. Chutih lai chuan Fanai leh Zahau-ho hi indo reng reng an ni a. Rawl rala an inbeih fo avangin boruak a muang lovin an thlawhhma lak pawh a khaihlak phah hle thin a. Zahau lamah chuan pasaltha huaisen leh chak deuh mai, palian bawk si hi a awm a, bitum ralah tumahin an ngam lo va, se chal tawk tak pawh țan khawh hman lo leka herh thlu tawp thei khawpa chak a nih avangin Zahau-ho chuan an chhuangin an thlamuanpui hle a ni.
Țumkhat chu pasaltha Puakhawia leh a thian Hrangkunga chuan, chu Zahau pa lian chu thah ngei an tum ruh hle a. Khawhri rama Zahau-ho chet țhina lamah an rawl ta a. Hrangkunga nen chuan a inhlat lutuk lovin an inzui a. Mual kawn an thlen chuan Zahau-ho rawl rala che tur nen an intawng ta a, Zahau-ho zingah chuan, an mi chak huaisen chhuanvawr pa liana chu an hotu ber a ni a. Chumi hmunah chuan Pualkhawia te thiandun leh Zahauho chu an innuai ta chiam mai a.
Pualkhawia chuan, chu Zahau paliana chu a bitum nghal chat a. An chak dun thial thial si a, namen lovin an inbei a. An inbeihna hmun vel chu a pe vek vuk mai a ni. Zahau-pa chu silai fung tam tak lo man tawh leh milu vawi tam lo khai tawh anih avangin huhang pawh a nei lian ngang mai. Chutih laiin Pualkhawia erawh pa naran ruangam tia chauhva lian a ni a. Nimahse, a huaisen em avangin Zahau-pa chuan a tum ang ngawtin a that thei mai bik lo va.
Rei fê an inbeih hnuah Pualkhawia chuan Zahau pa lian chu a kap hliam ta a. A hliam chung pawh chuan a bân a la vai tlang purh purh mai a. Nakinah chuan, Hrangkunga'n Pualkhawia chu a rawn pui ta a. Mahse, Hrangkunga chuan Zahau-pa sah a tumna lamah Pualkhawia malpuiah tak mai chuan a sat palh ta hlauh mai a. A sat nâ viau mai lehnghal a.
A tawpah chuan Zahau pa lu chu Pualkhawia chuan a la ta nge nge a. Zahau pa liana lu leh a taksa chu an han dah hrang a. Pualkhawia chu a hliam nat em avangin a che hlei thei tawh si lo. A thianpa, Hrangkunga chu zualkova a tlan haw a țul ta a.
Hrangkunga zualkova a tlan dawn lai chuan khua a thim thet thet tawh a. A liam hnu rei lo têah Zahau pa ruangah chuan Tulum a lut ta a. A lu leh a taksa chu inzawm leh tumin a taksa chu a ding ta ur ur mai a. A tlu leh tup thin a, thaw ri sûk sûk chungin a lu nen inzawm leh tumin a ruang chuan a lu chu a nawr vel thin a. Inzawm hlei thei si lovin a ruang chuan Pualkhawia hliam nâ tuar chu thim tham zingah a rawn nawr thut thut thin a.
Ral ramah pasaltha huaisen niin, mi thinphut nei lo leh milu hial lo la tawh ni mah se, chumi zana a thiltawn chu rapthlak a ti kher mai. Mei han chhem turin a che hlei thei bawk si lo va. Chuachhapah Zahau pa liana ruang chuan a rawn nawr thut thut reng mai si a. A hmulthi a tho sung sung a, a thil tawn danglam tak avang chuan a thlan fimin a bual zawih zawih mai a ni.
Zankhuain a thiante rawn thlen hma chuan a lo mal tuar ta tlawk tlawk mai a. Pasaltha huaisen hmingthang ni mah se chumi zana a thil tawn zet chu hlauhawm a tawn zawng zawng zingah țihbaiawm leh a hlauh ber a nih thu a hrilhfak a ni. A thiante an rawn thlen hnu chuan kawng pangngai pawh ni lovah, ralțitna karah an zawn ta a. Tun thlenga Khawhri rama "KHAWIA ZAWN MUAL" an tih tak hi a ni.
Pualkhawia hi Fanai leh Zahau indo laia Zahau-ho huphurh ber a ni a. Chuvangin, Zahau hovin Fanai-ho an run dawn tum chuan Farkawn khuaa Phunsanga chu an be hmasa ziah thin a. "Phunsang, Pualkhawi an tih mi hi mi ziang maw? A mul sum thum si maw, a ha fangra koh si maw? (Pualkhawia hi mi eng ang nge ni? A hmulte pawh sum thum thum ni awm, a hate pawh fangra tia tia ni awm. Zahau pa lian ber a man bet a, a that thei tlat a lawm)" an ti thin.
Phunsanga lah chuan Pualkhawia chu pa pangngai, keimah ang vel hiba ni mai, a lian lo" a tih pawhin an awi thei tlat lo a ni.
Tumkhat chu Darzo-a an awmlai bawk hian zuk chal a kap hliam a, a hnu a chhuina lamah khua-in a thim hnan titih a. Kir san tuma a intintuah lai chuan a dinna thlang deuha phulraw hmun a tang chuan a lawm pana hmeichhia rawn nui chho uar uar thawm a hria a. Mak a ti viau mai a, a rawn thlenchhoh hun nghakin a lo thlir ran a. Nakinah chuan zuk chak ki zar mawi zet mai hi a rawn chhuak ta auh mai a, a hnungah chuan hmeichhe hleitling tak hi a ding bawk a.
Pualkhawia chuan kah mi nia a hriat tak loh avangin hmanhmawh takin a hawnsan ta a ni.
Pualkhawia hi Darzo-ah a thi ta a, a thih pawh hian;
"A pawi mang e, a pawi mang e
Ka sial dum phaw aichhung dai ngul
a tlu e"
an ti hial a ni.
Ka thu lakna:
Pu F.K Rohlira Sep-1999.
Lalsangzuali Sailo.
Ka Pû T. Vunga.
YouTube lama chhiar min phalsak em
ReplyDelete