Home Top Ad

HLAUHAWM LAWRKHAWM - 3

Share:
Rih lamtluang zawha thingbul lungbul bia kan nihna zawn ațang ngawta han chhut pawhin kan ram leh a chheh velah ramhuai hnathawh chanchin mak pui pui hriat tur a la tam hle. Tin, ramhuai hnena inthawi kan bansanna kum 100 chung zet zawt a ni tawh chung hian, kan ram leh a chheh velah ramhuai hnathawh thilmak a thleng reng reng tho a, a thleng mek bawk a, a la thleng zel dawn niin a lang.

Sap kan tih mai, mi-ngo ho pawh khuan ramhuai hi an lo buaipui nasa khawp a, an lehkhabu hmun thuma țhen hmun khat vel zet khu chuan thilmak leh huai lam a awn deuh vek a tih theih awm e. Nimahse, anni khu chuan, an thlir dan a dang deuh țhin emaw ni, hlauh lam ai mahin mak leh ngaihnawm lamin a uai rit zawk niin a lang. Tun țumah pawh hian chung ramhuai hnathawh thil makte chu lawrkhawm kan tum leh dawn a ni.

1) Saițhuama leh țhival

Kum 1945 khan Mamit district chhunga Rengdil khuaah khuan, Sialhau lam ațanga pem thla Saițhuama a awm a. A fate'n nupui pasal an neih vek tawh avangin a nupui Darchhungi nen chauh an khawsa a. Chhun lai tak, mi thawmvang reh lai tak a ni a, Saițhuama chuan sumhmuna amah chauha hnang a hlai delh delh lai chuan, an in chhung an mutna zawn vel ațang hian mihring tlak bap bap thawm hi a hre ta tlat mai a. In chhungah tumah an awm lo tih a hrechiang nasa mai si a, mak a ti viau mai a.

Tlak ri chu a hriatchian lehzual theih nan char bang chhanah betin a beng a chhi ta kar mai a. Pindan ril lama thul an hunna zawn vel ațang chuan mihring tlak thawm leh phun sep sep thawm a lo chhuak leh a, an thusawi chu Saițhuama'n a han hriat chuan a hmulthi a tho sung sung thei hial a ni. An pindan chhunga thul kiangah chuan hmelchhe ruangam ang tak sam var vek hi a ding a, a hmaah chuan pa dum ngul mai, thau lampang, âwm eu pen pun hi a ding bawk a, chumite chuan,"Saițhuama hi Sialhau ațanga seh ka tum tawh a ni a, nausen kha seh lo ni ila chuan a nupui Darchhungi chhul thleng hian ka hmaih lovang," a ti a, a tlak leh bup bup thin a.

Saițhuama chu an sumhmun lamah a phei leh thuai a, a aw a han thian hrawk a, in chhunga tlak leh inbe thawm pawh chu a reh chhunzawm ta a ni. Saițhuama'n chu thil a hriat hma, kar khat liam ta khan an țhenawmte nausen thla li mi chu nat lawkna nei miah lovin a thi ringawt mai bawk a. 

Saițhuama nupui Darchhungi chu amahin pindanah pawh a lut ngam ngai lo va, chawlhkar ruk hnuah an fapate awmna Chhingchhip lamah an pem ta a ni. Mak tak maiin mihring tlak bap bap thawm Saițhuama'n a hriat zan chuan an pindan chhunga thul kiangah țhival lian tak hi an chhar a, chu țhival chu 1967 thleng khan an kawl nghe nghe a; mahse, 1967 Vawkhniakzawnthlaa Darchhungi thih zanah chu țhival chu chin hriat lohin a bo daih ringawt mai a ni. Țhival, thingrem mawnga țha taka an fun leh an kalh țhat leh thlap chutia a lo bo ringawt mai chu mi mak tih a tling a, Saițhuama phei chuan "Ramhuai hnathawh a ni" a ti hial a ni.

2) Ramhuai chawngchen chhimtu 

Hnahthial khua Chengneuha leh Lalpana te țhiandun chu Arbawh hnai mawngah an ram riak a. Zan laiah chuan, "chawng kan chen dawn e, kan chhaka ramriak te khi chawngchen chhim turin han hruai ve rawh u," tia ramhuai tlangau thawm chu Chengneuha te țhianduh chuan an hre ta a, mak an ti kher mai. 

Rei lo teah chuan ramhuai pahnih hi an rawn lang hlawl mai a. Chengneuha leh Lalpana chu ramhuai ho chuan an karcheh a, chawngchen tur chuan ramhnuai ngaw ril lamah an hruai ta daih mai a. Chengneuha te țhiandun chuan kawngbo dalah meichher an chhi a, an mei-ek chu a khattawin an nawr thla zel a. Hmun pakhat an thlen chuan in lian tak hi a lo awm a, Chengneuha te chuan mak an ti hle a.

Khawvar hnaih lamah chuan, ramhuai chawngchen an chhim thu chu tuma hnena puangzar lo turin ramhuaiho chuan an ti a. In an thleng ta cheng a, Chengneuha chuan an thiltawn mak tak chu zep hni hne lovin a sawichhuak ta nge nge a, a dawi ni vek tlai lamah a thihphah ta a ni. Lalpana erawh chu lukawlh rawtin a nâ thung a, thih erawh a thi ve em lo a ni. He thil hi a hunlai chuan a lar fu mai a, Pu Kawlchiata'n Upa Saihnawlha a hrilh dan chuan, Chengneuha te chawngchen hian vawk dar an rawn hawn hial niin a sawi a ni.

3) Thla rum leh Hâ-dar

Pu Rallianzuala kha Champhai khaw chhuak ve bawk a ni a, Kum 1941 khan, Burma sipaiah a han tang a, Japan ral pawh a han bei ve hial a. Mahse Imphal lama an kal laiin an chuanna motor chesualah a inhliam ta hlauh mai a. Kum 1946- ah Medical Board-in a pensawn ta a. Champhai-a kan luh hlim khan kan in hi a rawn chuankaina ber a ni țhin a, kan innel viau nghe nghe. Mahse, a hriselna a pan tak deuh hnu khan Aizawla a naute hnen lamah a chhuk ta daih a, tawk fang chu a chanchin ka hre zui ta lem lo. Sialhawka an awm laia a pa thla rum chanchin min hrilh kha a mak ngawt mai. 

Zan khat chu kan kawmchar ramhnuai lam ațang hian mihring na tuar rum thawm kan hria a, ka thil hriat ngailoh tak anih avangin ka bengkhawn hle a. Chu thil chu a rawn hnai chho zel a, thli bengna lama awm ka nih avangin ka hre fiah ngang mai. A rum thawm chu ka pa dam lo rum ri hi a ang viau mai a. Ka ngaihthlak chian pauh leh mi rap lek lek mai a, mak ka ti kher mai.

A changin ka nu hming hi a lam tel tlat bawk a, ka nu hming chu Zachhingi a ni a, Chu rum thawm chu, 'Chhingi!!! Hei ha,,Awi ka nu,' tihte a ni nawk hlawm a. Zan reh lama thleng a nih avangin kan nauteho chuan hre ve lo se ka tih avangin Ka pa mutui lai chu ka kai tho va, ani pawh chuan a han ngaithla ve ngial a, mak a ti ve hle niin ka hria. Ka pa chuan ngun taka a ngaihthlak hnuah, "ka damlai thla rum thawm a nih chu,' a ti mauh mai a, minit sawm vel zet chu a rum awm e. mak kan ti khawp mai. 

Chu thla rum ri kan hriat ațanga ni hnih hnuah kan khawtlang chuan chap an hal a, an tam tham deuh a tumah an inkanin an invil kual reng hman si lo a. Tlai lam a lo ni a, feh chhuak hawng zingah ka pa a rawn tel ve ta miah lo va, engemaw tzawng tak hian kan hlauthawng ru hle hlawm a. Zanriah ei khamah khawtlangin ka a chu kan zawng a, chap kangah ka pa chu a lo kanghlum reng mai a ni. A ruang rawn thlen zan chuan a hma zan lawka kan thawm hriatte kan ngaihtuah kai a, kan hlau hnuhawh ta khawp mai a. A hma zana thla rum ri kan hriat kha, ka pa thla rum ri ngei a ni tih kan hrechiang hle a, mahse midang hriat tir erawh tul kan tih lem loh avangin kan sawichhuak duh ta lem lo a ni.

Tin, Khatih lai khan ha-dar vuah kha an intihhmuh viau mai a, ka pa ha'dar chu kan phum phal lova, ka nu'in ka pa sipai thir-thingrem chhunga a thawmhnaw thleh hnuaihnung berah a dah tha a, chahbi nen tha takin kan kalh thlap bawk a. Aizawl atangin ka pa thianpa, Pu Lawmzuala a rawn zin tumin thlalak hlui en tura thingrem kan han hawng chu, ka pa hâ-dar a thawmhnaw thleh hnuai bera kan dah kha a chung berah a lo awm ta va mai a ni. 

Ka pa thih ațang khawihsawn miah loh leh hawn miah lova kalh țhat kha a ni a, chutia a ha-dar a lo insawn kual chu mak kan ti kher mai. Tum ruk lai chu a awmna ngaia awm lovin a lo insawn kual thin a, ka nu chuan, "i pa hian a hâ-dar hi a roh thin khawp a, a rawn kan țhin a nih ngat hi," a ti țhin a, tun thleng hian mak ka la ti bang lo a ni, a ti.

4) Thingkung tlu tawh ding leh chu

Thingkung tlu tawh hnu rawn ding leh hi thil vâng tak leh chanchin mak dangdai ber pawl a tling hial awm e. Nimahse, a thleng tlat si a ni. Kum 1974 khan, Pawlrangah thingkung lian fê tlu tawh hnu chu mak tak maiin a ding leh tlat mai a, mita hmutu pawh mi pahnih khat mai an nih loh avangin dawt phuahchawp mai zawng a nih hmel loh hle a, ngaihtuah chian pauh leh a mak tulh tulh mai a ni.

Kum 1974 khan, Pawlrang khua Pu Rohnuna lo-vahah chuan thing tlukar, a zung pir chhuak deuh ngoh hi a awm a. A bul lam khuara tui tling chu sanghalin inbual nan a hmang a, a thing pawh a ro tawh nghe nghe a. Hal mai theih turin Pu Rohnuna chuan a țangte chu hlawi fai vek a.

Nakinah chuan lo an hal a, mang an han khawh a, chu thing tlu tlawhchhan chuan bekte an zar a. Chu bekte chu, chawlhkar thum chhung vel tawmna'n an hmang tawh a. Ni khat chu, an bekte zarna lam an han pan chuan bekte tlawhchhan bera an hman thing tlu tawh hnu chu a lo ding ta luah mai a ni. Mak an ti hle a, chu thing chu engvanga lo ding leh ta ngawt nge a nih tih chu tu hriat a ni law. Thliin a chhem ding leh a niang ti dawn se, chutianga thingkung tlu tawh han chhem ding thei khawpa thli nâ chu a tleh awm an hre si lo va. 

Mi țhenkhatin a ler lama a uai rittu a tangte an hlawi thlak a vangin a bul rit chuan a buk ding leh a niang e, ti tawk an awm bawk a, mahse, chutiang ni se zawng an hlawi tirh khan din leh nghal mai awm a nih laiin chawlhkar thum hnuah veng vawngah a ding leh chauh a ni a. Chuvang chuan thilmak tak zawng a ni ngei mai. Pu Rohnuna lo-a thingkung tlu tawh rawn ding leh chu mi tam takin mak tiin an en huai huai mai a ni. He thil thleng hi a hmutu a piangin mak an ti bang lo a ni ber mai.

5) Sih huai țihbaiawm chu

Ka nu hi Riangtlei khawchhuak a ni a, tun hmaa an khuaa thil thleng mak leh a hunlaia mite titi ti tamtu chanchin pakhat a sawi chu ka la hre reng mai. 

Kum 1962 chho vel kha a ni a. Ni khat chu Pu Thangchungnunga chuan a tihdan pangngaiin a lovah a feh chhuak leh a. Chumi ni chuan ni a sa kher mai a. Pu Thangchungnunga hnathawk chhawlhal chuan a lo vaua Sih-tui tling chu a va dawt khulh khulh a. A chhawlhal fah hnawp khawpa a in hnu chuan a hmabak chu a bung chhunzawm leh mai a. Mahse, chutia hna a thawk mek lai chuan, mak tak maiin a tui in lai khan laiking in telin a inngai hnuhnawh ta tlat mai a. A ngaih a țha thei ta reng reng lo mai a ni.

Ina a thlen hnu chuan a awmdan chu a chhûngte a hrilh a; mahse, anniho chuan i ngaihbel mai mai a nih chu, in tel tak tak ni la chu, i in lai khan i hria ang chu le, an tihsan mai a. Mahse, Pu Thangchungnunga chu a ngaih a țha thei ta miah lo mai a. Damdawi lamah pawh a in entir ngial a; mahse, chutiang laiking awm-ang reng reng an hmu bawk si lo va. Chutiang a lo nih takah chuan ngaihngam zan lovin a hawng ve leh ta a. 

Pu Thangchungnunga chu in a thlen ațanga rei lo têah chuan a awmna chin hriat lohvin a bo ta daih mai a. Chhungkhat laina zual deuhte'n kil tin kil tang an dap a, an hmuh mai loh takah chuan an mangang țan ta viau mai a, khawtlang puna zau zawka dap an rel ta ngawt mai a. Mahse, khawtlanga an zawn dawn lai vel chuan, Riangtlei khuaa nu pakhat chhul lam chianloh vanga mi pangngai pha zan lo Hrangvungi chuan, " Pathanga chu zawng buai vel duh tawh suh u, ramhuaiho nen a sa kan insem daih tawh" a lo ti a. Mahse, mi â mai a nih avangin ani thusawi chu menah thlakin tumahin an bengkhawn duh lem lo va.

Khawtlanga tlangval tlawmngaite chuan an zawn hrep hnuin, Pu Thangchungnunga chu ama lo-a a thlamah an hmu ta a. Nimahse Pu Thangchungnunga awmdan chu a danglam riau mai a, thlam luhkâ takah chuan a melh ngai melh reng chung hian a lo ding ngawi reng mai a, a kutin thlam bang a lo vuan tlat mai bawk a, a hmutute chuan Pu Thangchungnunga awmdan chu an rap rilru ngei mai. An han bia a, mahse hre lo ang maiin a chhang miah lo va, a en ngai chu a en tlawk tlawk ringawt mai a.

Tlangvalho chuan intiam rualin an han kaisawn dawn a, a lo ding nghet tlat mai a. Chutah, tlangvalho chuan pawtsawn luih an han tum chu le! țan a khawh nasa ta mai a, an khawih țhangam hlawm der si lo, tihngaihna tak pawh an hre lo hial a. Mahse, "kan țhahnem tho bawk a, a zawnin i zawn mai teh ang u" an ti a. An zawn lui ta tawp mai a ni. 

In lam pan chuan an zawn lui ta zel a, chutia an zawn laite chuan a duh lo lutuk chu a leng awr awr reng a, a tal nasa kher mai. Mak deuh mai chu, chutia an zawn lai chuan tal vak vak chungin, an thlam lam chu a melh țawk țawk a, a kutzungchal hian a kawk reng mai a ni. An lo bul lawka luite luang an kanpui lai phei chuan zawn harsa khawpin a tal nasa zual sauh a, luite luang chu an han kan fel ta tihah chuan, a zal ta riai riai a, a taksa pawh chu a zawi ta vek a, a thi zui nghal der mai a ni. 

Pu Thangchungnunga chunga thil thleng chungchangah hian, mi țhenkhat chuan khawsikpui vanga â a nih an rin laiin, țhenkhat chuan Sih tui a in khan, khalai Sih-ah khan sihhuai a awm ang a, chu ramhuai chuan a zarbuai ta a nih te an ring a. Țhenkhat erawh chuan Pu Thangchungnunga'n sih tui a in ni ațang khan a thla chu ramhuai hoin an laksak daih tawh a nih an ring bawk a ni.

6) Thangseia nu leh hrâ-mi

Kum 1942, November thla a lo herchhuah chuan Japan ral lian chuan Burma ram Chin Hills pawh a la duai duai mai a. Japan ral lian lo dan tumin British Sorkar chuan, kum 1942 August thlaah B 5 “V” Force chu Mizoramah a din ve nghal a. Chutah chuan, tualchhung mi, sipai bâng, Pension tawhte leh Burma sipai lo tlanchhiate pawh lak luh an ni hlawm a.

Thentlang khaw tlangval Thangseia pawh sipaiah a lut ve a. Nimahse, Thangseia sipai țan ațanga thla thum hnuah chuan an in chu a hrang ta tlat mai a, Thangseia pa mangang chuan, "hmuh vuaia bo leh țhin, tawh hleih theih loh thil chu keini chhungkaw han hrawn ziazang mi a ni lo ve," a ti a, hotute hnenah a fapa chu Burma rama chho ve lova anmahni awmpui turin a dilsak nghe nghe a ni.

Thangseia te ina ramhuai a chetna chhan chu tihian an sawi thin. Tuk khat chu, Thangseia nu Nuchhingi chuan an lo vauah bahrâ a cho va. 'bahrâ lian tak a nih ngei dawn hi' tiin a phur hle mai a. Nimahse, chu bahrâ chu bahrâ danglam tak, mihring pianhmang ang tak, upain "hrâ-mi" an tih ang chi hi a lo ni si a. Thangseia nu chu a hlauthawng hnuhnawh ta hle mai a, chu bahrâ chu chhilh pawh a chhilh ngam tawh lo va, hmanhmawh takin a hawnsan ta a. Chumi zan ațang chuan Thangseia nu chu a damlo nghal char char a, chawlhkar khat chhung lekin a sam pawh khuih tham awm mang lovin a tlakawlh a. Mak tak maiin a bahrâ chawh zan ațang chuan an in-ah ramhuai a che ta a ni.

A tir lamah chuan, leng hawn ar khuan hun vela an bang rinchhuak țhintu chu an makpa fiamthu tihah an ngai a, an hau țhin a. Tawk fang a reh hnuah zan khat chu arbawm chhunga ar țhum hlim chu an chiap vak vak a, meichher nen an tlanchhuak thuai a, mak tak maiin ar ho chu van lamah an chiap chho chuah chuah mai a ni. Chumi zan chuan arpui leh a no zawng zawng chu a bawm chawpin an bo vek mai a, mak an ti kher mai. Zan reh tawh lamah hian Thangseia nu mutui lai chu in hnuai ațang hian ar-hmulin a rawn hawlh thin a. A tir lamah chuan vawk leh zawhte tihah an ngai mai a; mahse, hunbi nei leh awmze nei taka a chet avangin ran tih ni theiin an hre ta lo va. A rei deuh hnu chuan, Ramhuai chu in chhungah leh sumhmunah a rawn che chhuak ta a, hmuh chian theih si loh, thawm nei reng siin sumhmuna ar lawi chu a rekhlum țhin a, an manganpui ta hle a.

Ramhuai chu, in chhungahte lutin tuiûm hunnaa tuiûma tuite chu a leih baw hawk hawk a. An men lai reng te hian a hmel hmuh chian theih si lovin khum-aiah te a lawn ur ur a, thul mawnga an thil dahte a hai ruk ruk thin a. Naupang an han țah hlek te hian rappui chung ațangin vaimim fafua rawn vawm fur fur a ching a. Chuvang chuan Thangseia te inah naupang an leng ngam ngai lo va. Tungchaw hnuaihnung bera naupang kawi fang dah chu chhuat laiah a lirh chhuahsak fo bawk a ni.

Ni khat chu, ruah a sur bur bur mai a. Kawrzar lam mi, mikhual an nei a, an mikhual neih zan chuan ramhuai chuan lungțhilin a vawm ur ur thin a. In neitute muthilh hnuah mikhualpa chu pathlang tlangban hnuaiah lu lam nghatin a mu a, a chhing suar suar a. Tlangban hrui chu a phe dar dar reng a, mikhual'pa puan bante chu an tla fai leh vek thin a. Tapchhaka mei thuk chu țhelh mih tawh nimahse a la eng riai riai a. Chutih lai chuan, kawngkhar tlengrel chu zawitein a tawlh riai riai a, tahchuan ramhuai chu a zep lut a, mikhualpa chuan a en reng a, Thangseia pa chu a rawn khuh khauh a, chu veleh ramhuai chu a riral ta a ni.

Mikhual'pa chu zun zung turin a tho va, kawmchar luhkâa phulraw pum phel phawk phawk phah tlar dul chungah chuan a ding a, chutia zun a thiar lai chuan, char bang sut chung țhehlan ațang chuan vaimim fafu ro hian a hnungzangah ramhuai chuan a rawn vawm sawk mai a. Kikhual'pa chu hlau lutukin a tlanlut nghal a.

Nakinah chuan mikhualpa chuan a ning ta deuh a, ramhuai chu inbuanah a cho ta a. Mikhualpa chu se eka a vawm nek bakah a zan mu lai chu chirhdiak rimchhe takin a theh ta chiam mai a, a tuk khuantevikah Thangseia te in chu a chhuahsan nghal vang vang mai a ni.

Tlai khat chu, Thangseia'pa daileng tur chuan an kawmchara theihai kung zar awn du lam chu a pan a. Theihai kung hnuai a va thlen chuan, theihai kung ngheng chiah hian amah hnungchhawn zawngin pa lian tak, sam kir bum hi a lo țhu reng mai a. Mak a ti em em mai a, Thangdeia pa chuan, “Khah!!! ngatinge khatah i țhut reng ni, tunge i nih?” a ti a; mahse, chutia a han biak pawh chuan a rawn hawi lo va, a chhang bawk hek lo va. Chumi zan chuan Thangseia pa chu awm nuam pawhin a awm lo va, a fapa Thangseia lah sipai niin in lum tlansana ramhnuaia hun hmang mai a ni a. Thangseia nu lah dam tih a nei hlei thei si lo nen, an mangang thuah hnih hle a. 

Vawi khat leh pawh Thangseia pa chu zanah amah chauhin a riak a, a han țhangharh chu a kiang mi pakhat theihai kunga lo țhu tho kha a kiangah a lo țhu ngawi reng mai a, Thangseia pa hmuh lai reng chuan a riral leh ta a.

Nakinah chuan, Upate'n hetiang thil chu pemsanin a reh mai an tih kha maw, tiin Sialhau lamah an pem ta a. Chumi ni ațang chuan an chhungkua chuan an inpui ber chu ramhuai avangin an rauhsan ta a ni.

Upate chuan hrâ-mi laihchhuah chu thil tha lo tak niin an ngai a, an lo laichhuak palh a nih pawhin zahnfaihna dil chungin an chhilh leh thuai thin. Chutianga an tih loh chuan an nun a tawi phah thin niin an sawi a, an thih kher loh pawhin ngaihbel theihin an chungah hmuingil lohna tak a thleng fo thin niin an sawi.
Dark Forest
Dark Forest


No comments