RAMHUAI LIAMKAWN - 1

Mi tih hriain ka'n ti ve chu a nia, mi nuih kan tiza bang lovang tih pawh a phanawm ngiang mai. Khawr pum tak tak hmain tlem ka rawn dah ve a ni e.

Myanmar ram, hmar thlang lamah chuan phaizawl zau tak "Kabaw phaikuam" an tih chu chhim ațang hmar lamah a thluang phei duai mai a. A vang lam mel sawm leh pathum zeta zau niin, a dung sei lam pawh mel za leh sawmnga zeta thui a ni a, Longitude 23.40 N leh Longitude 94 E huam chhunga awm a ni nghe nghe. Kabaw phaikuam hmun laili, tlema chhim lam hret, lamliam chhuah lamah chuan, Mizo pi leh puten thlang an tlak dawna thurochhiah nena an lo phun Khampat Bungpui chu a ding thim khung mai a.

Bungpui an phun laia an thurochhiahah chuan hetiang hian an lo ti a:

"Ka phun bungpui duhai kan samna,
Mi khawih loh sa khawih loh tein;
Țhangin lian la,chungkhuanun hualin,
Ațang zarin piallei a deh tikah,
Luah leh nang e - Seifaten kan
vangkhua,"
tiin.

'I țang zarin piallei a zal tikah he hmunah hian vangkhua din turin kan rawn kir leh ang,' an ti a ni awm e. Chu Bungpui ziding sang tak mai chu Zofate chanchinah a pawimawh kumkhua a, Zofate chanchin chhuina kawnga chiang faka hriat theih hla ber a ni rih awm e.

Zawlnei hmasa Pu Ha-a an tih chuan, "Khampat Bung phun chu a zar lehlam chauh a duah hluah hluah a, a zar lehlam erawh a hmuih deuh deuh a, he hmunah hian Kawlho an awm hlen ang a, Luseite erawh chu he hmun ațang hian an kal chhuak dawn a ni," a lo ti a ni awm e. A sawi ang ngei chuan Luseite chu Khampat ațang chuan an kal chhuak ta reng a ni.

Hun leh kum a liam zel a. Kum 1914 a lo herchhuak a, Bung zar chuan lei dekin a lo phiat ta reng mai. Chumi kum takah chuan Champhai, Hmunhmelțha ațangin Pu Hranghlira (Kapmawia pa) te chu kawl phaiah an lut chho ta a. Tin, kum 1915-ah Champhai Hmunhmelțha ațang bawkin Pi Thanghangi leh a fate pathum leh Pu Rinlohvate chhungkua an lut ve leh a, anni chuan Myohla khuaa Kawlho an bel a. Kawlho chuan an lo khawngaihin an chungah an thilphal em em a, hak chham, chhuan chhama an awmin silhpuante pe-in, an buhzem kotlangah an dah tir fo va. Hnam dang mi tiin an en hrang ngai reng reng lo a ni.

Kum 1916, Pawlkut thla-ah Hriangtlang lal fapa Pu Sainguauva leh a hote in sawmthum lai chuan khaw tha tui tha zuanin Kabaw phaikuamah an lut leh bawk a, khaw thar an sat nghal zat a. Chu khua chu Letpankung an phuah a. Letpankung khuaa Lusei chengte chu Myohla khuaa Kawlho beltute khan an rawn fin ta bawk a. Chuvang chuan Letpankung khua hi Kawl phaia Luseite (Mizo) awmna hmasa ber a ni. Letpankung tih chu Kawl țawng niin Mizo țawng chuan 'Phunchawng' tihna mai a ni awm e.

Kawlphai an luh tirh chuan pa an hahin nunau an rethei em em a; naupangin hâk an lo chham bawk nen, tlakchham loh abar an nei lo hi a ni ngat mai a. Ngawpui țhiatin lawi len nuam lai deuh tura an hriatah dung lawi zawngin in an han rel a, a vang zim deuh leh a dung sei deuh reih rawihin an sa a. A liang hniam tak, patling tawng phak emaw chauha sangin an rel a. Khanchhukah thing chang mar tha zet zawt an hmang a. A chung di, a bangah mau chik pharhin an mal kalh a, a nei zo pain an bawhtah mai a. Thumbawh chu lal inah an hman thin avangin thawk zo deuh pawhin neih tinah an tin ngai lem lo a ni.

Thenkhatin tukrawp, chungdal leh chhunkun an hman laiin, thenkhat chuan hmanlai in sakin mau tlawn sei tha deuh satin an kuai kul mai bawk a.
A chhuatah chuan mau chik pharhin chhuatpui tahin an tah mai a; chhuatpui tah hmang an awm laiin, mi thenkhat chuan rawpui a laia phel phawk phawkin a khaikhup zawngin rinawm takin an chilh bet tlat a, han vei vah pawha an inchhuih loh nan a chang an thel fai parh a, a lo rei chinah chuan a tliang hnum hlurh mai thin. Chutiang chuan kawlphaia Lusei lut hmasate chuan mau leh di hmangin an chenna in an khawrpum hlawm a.

Ngawpui leh tuma dai ngai loh ram pilrila khawsa na fam chuan thil mak leh thawm dangdai pui pui an hmuin an hre chamchi a. Ramhuai lo vat, ramhuai in-au thawm leh ramhuai pem thlengin hmuh leh hriat tur a awm a. Tin, tlaivar deuh thaw thawa țaumeichherchhi hmuh tur a awm bakah, a hring a hrana ramhuai hmu pawh an awm nawk reng a ni.

Vawi khat chu Zabiaka nu laikingin chil a chhak an ti mai a. Chumi kum chuan Tuihang ram an neih kum a ni a. Zabiaka lo pawm chu ramchang niin buh leh thlai that duhna changtual lei a ni a, thlam bula kang durah te chuan behlawi, berul leh mai pum lian tha fe fe chu phurh sen loh hian a lum hel hul a. Zabiaka nu chu mai leh behlawi phurin loah a feh nitin a. Tlai khat chu, Zabiaka nu chuan, "khawnge, khua a hniamin ni a hlim nuam bawk a, kan phur am deuh teh ang," tiin mai leh behlawi chu em khat tlatin a beng mawlh mawlh a. Chutih lai chuan kawlah ni a tla suar suar tawh a, losul hawng pawh hmuh tur an awm tawh lo va.

Zabiaka nu chuan rip taka inphur chung chuan hawn kawng chu a zawh zel a. Tuihang lui kama bungsih zawn a thlen chuan ni a tla fel der tawh a. Hmanhmawh takin a kal hlawk hlawk a, bung hnuai a thlen chuan bung zar chu a che luai luai a, mak a ti viau mai a. Rem leh rem lo chuan bung zar chu a han thlir chho chu le, bung zarah chuan nu lian pui mai, hnute uai ang țhiah țhuah, dar sawi pen pun leh sam hreu bum mai hian "kurh, kal thuai thuai rawh, chil ka chhak khum ang che!" a rawn ti ta mai a.

Zabiaka nu chuan a em phurh lai chu a keuh dawp a, hlau lutukin a tlan ta chawn chawn mai a. Khua a luh chuan a thim fel viau tawh a. Kawngkhar tlengrel bawh rawk pah chuan in chhungah a tlu lut nghal a. Țhenawm khawveng an rawn lut khap khap hlawm a. Nakinah chuan, Zabiaka nu chuan hlauh vanga aw khur der der chung hian a thil tawn danglam chu a sawi ta a.

Chutia a sawi lai chuan a lu chu a rawn na vak a, sawi zawm hlei thei lovin a rum ngawl ngawl a. An țhenawma Savunga pa, Pu Bura chuan, "khah, Biaka nu, i dawhkilh a mi kha eng thil nge ni," a ti a, an han en chian chuan, Zabiaka nu dawhkilh leh a chhip sam chu, thil hring nghilh nghelh, rim nâ angreng tak si hian a lo char khawm tlat mai hi a lo ni a.

A dawhkilh leh a sam chu pawh țhen mai an han tum a, a fate pawhin an pawt țhen thei ta reng reng lo va. "pawt tawh lul suh u, ka lu vun in hik filh takngial dawn e," a ti a, nu phanchang tawh mah nise a lu na ti lutuk chu a tap fap fap hial a. Nakinah chuan Ruala pa chuan, "Khawnge, keiman ka han ti teh ang," tih pahin a chem ken lai chuan Zabiaka nu sam chu a tan ta mai a!!! Mak tak maiin Zabiaka nu chu a damlo ta char char a, zing lam khawvar hma deuhin a thi ta mai a ni. Zabiaka nu thil tawn chu mak an ti viau mai a, an sawi huai huai a. Zabiaka chuan, "Ka nu kha, a sam chauh a char lo va, a zak hmul thlengin Phung chil khan a lo char vek tawh a lo ni," a ti țhin.

Tlangvalho chuan Zabiaka nu em chu an zawng leh ngat a, bungsih hnuaiah chuan inkhaikhup vû hian a lo awm a; em mawngah chuan laiking chal lian zet hi a bêi tlat mai a. Laiking chu hmawlhin an han hnawt thin a, a kiang duh reng reng lo va, an hmawlh chu a lo seh chat chat thin a. Nakinah chuan, an zinga tel ve Dozika chuan laiking chu a tihlum ta a ni.

Chumi kum chuan ramchang hakin thlawhhma zau tak tak an pawm hlawm a, thosi leh vaihmite karah hnahram pui pui thawkin kawla ni chhuak an chhiar a. Chua-chhapah, an chheh velah chuan an la hmelhriat ngai reng reng loh thil dangdai leh ramhuai hnathawh mak pui pui a thleng reng mai a ni.

Vawi khat chu Tuihang ram an hak kumin Pahnawka chuan lo bing zau fê hi a pawm a. Phungbawm pahnih Aikima leh Pazawna sawmin an vat tlut tlut mai a. Zanah chuan thla a eng ut mai a, an riah-buk zarna bulah chuan Chhura rual zeta lian charpui kung hi a ding thim khung mai a. Chu charpui zar chuan an buk chu a zap pha fuai fuai a. Zan an han mu a, an muhil țan siar siar tihah charpui zar chu a lo tla duai duai thin a; mahse, lei a thleng si thin lo va, a ngaihna an hre lo hle mai a. An han muhil leh dawn thin a, thing zar chu an lu chung zawnah a lo tla leh duai duai thin a, a khattawkin chutiang chuan a awm zankhua thak mai a. Thing zar hlauh avanga riahbuk sawn chu tlawmah an la si a, insawn duh chuan an mu lui ngat ngat nachungin, thin thia muhil thei erawh an awm hauh lo thung.

Khua a lo var a, nakin zelah charpui kung chuan buh a zap thei dawna an hriat avangin an kit ta tawp mai a; mahse, a zarpui chuan vau chhunga zairum kak chu a zu bat tlat mai si a. Zairum kung pawh chu diar vel zeta lian a ni a, han kih leh pawh thil huphurhawm a tling a. Kit tura a hmunhma an sialna lamah Aikima chuan thinglubul a vah pawh ta hlauh mai a. A bul leiseh chin atanga patling ban phak vela sangah hian a țang leh zar awm miah lovin a bul rual muat mai a. A kawr, sai vun ang maia chhah chuan, zukpui vun kaih mar ang pang hian a bulțhut ret atangin a tuam chhuak hlun ringawt mai a ni. Ral atanga han thlir chuan, thingbul awm chen vela sangah hnungchhawn zawnga patling țhu kun hlo hi a ang kher mai a, a hmuna han dinchilh pawhin thil rapawm tak a tling hial awm e.

Aikima chuan an chungah chhiatna engemaw tak rawn thleng thut dawn ni hian a hre tlat mai a. Hlauhnain a thauah a man a, a tiril chu a khur khur mai a. Patling phanchang tawh, mi leh saah pawh huaisen inti ve tawk takin chutiang thil a han hlau teh tlat mai chu mak a inti bang lo hial zawk a. Mahse, a tilui thei ngang si lo a ni. Awm nuam tak pawhin a awm thei tawh lo va, a chem fawng takngial pawh a hum tang zo tawh lo a ni ber a. Pahnawka hnenah chuan, "Buanga pa, hei upate duh loh thil thinglubul kan vah pawh chu a ni ta mai si a, keini chuan pawm luih chiah kan ruat lo va, kut han thlak chhunzawm zel zawng thil tha niin kan hre lo a ni," a ti a. Tlai lam zanriah chhum hun awmah Aikima leh Pazawna te chu an hawng ta vang vang a.

Khua an thlen chuan Aikima chu a damlo vak mai a, a kha a chih tlat mai bawk a. Zanah a muhil thei lo va, chawlhkar khat chhung lekin a sam a tla kawlh lo chauh a; a at phah der mai a. Pazawna pawh mumang mak leh rapthlak pui pui a mang awl lo va. Sangmana'n vawkpa sum ngain a thla a hualsak a, a thlabar lutuk a ziaawm thei ta chauh a. Chekah chekah a thi lo chauh a ni.

Pahnawka chu mi puithu lo tak a nih avangin a loah chuan a riak lui zel tho a. Tlai khat chu a fai-ip thlam lianga a khai chu a lo bo daih ringawt a. Khaw en chhung zawngin a buhfai zawng reng rengin a lo pum mai chu a hrut vel a. Zanriah ei lova mut ngawt ai chuan tiin, vau lama meihle kung chu kheh turin thim dawnah chempui nen a chhuak a. Meihle a kheh zawh chuan khua a thim thut thut tawh a. Nakinah chuan lo lu atang hian a lam panin meichher nen mi an rawn kal a, zualko an nih ringin a lo ngaichang a. Chu mite chu an țawng bawrh bawrh a, a changin an nui leh ang hawk hawk bawk a.

An lo thleng hnai viau tawh tihah chuan an meichher ek chu thingbulah an sawh țek chum chum a. Pahnawka chuan chu mite thusawi chu a han ngaithla chiang a, a nupui Darthangi aw ngei niin a hre ta tlat mai a, mak a ti kher mai. A nupui Darthangi aw chiah hian, "He lai ram hi tu neih mah kan phal ngai lovang, Hnawkthanga thla pawh khiang mualah kan ai tir ang," a rawn ti thla hmuar hmuar a. Meichher chu a rawn hnaih poh leh a eng hniam tual tual a. Tuibur hmuam dak awm velah Pahnawka thlam kailawn chu a rawn nghawr der der a, thlam bang hmai awng atang chuan a nupui Darthangi hmel ngei mai chu a rawn dak ta vun mai a, a hmel chu a dawldangin a paw var vo mai a, a taksa erawh zawng chal tia chauha lian a ni thung a. Pahnawka chu a țim sawk a, a hmul thi a ding ar ar a. "Buanga nu i ni em" Pahnawka chuan a han ti a, chu veleh a nupui Darthangi ang tak chu thlam namthlak thim tham zingah a relh bo ta daih mai a ni.

Chutih lai chuan Pahnawka nupui Darthangi chu raipuar niin nau a hring tep tawh nghe nghe a. Pahnawka chuan a nupui chu a thi ngei dawn niin a ring a, ditipa a meichher zeh chu a dep kai lawk a, hmanhmawh takin a hawng ta vang vang mai a ni.

Khua a luh chuan a nupui chuan nau a lo hring mek hi a lo ni a, an thenawm nuho chuan sumhmunah meipui chhepin an lo ai bial pap hlawm a. A nupui chuan chumi zan chuan tha takin nau a hring a; mahse, Pahnawka erawh namen lovin a dam lo nghal char char thung a. A ramriah laia thlama a nupui ang tak a hmuh khan a mumang ramah a sawisa vak thin a, chu chuan mu tha ngam lovin a siam a, tlangvalhoin zanah an riahpui hial thin a ni.

Pahnawka damlo chu a zual zel a; vawk leh arin a thla an hualsak chung pawhin a thla a ngam thei chuang lo va. A tawpah chuan a tlin ta ngang lo va, a fapa piang hlim hmel pawh hmu hman lovin kum 1916, fur laiin a thi ta nge nge a ni.

Pahnawka nau Zahleia chuan, "Ka u thih dawn zan khan an kawmchara atang hian mi lian tak pahnih an lo chhuak a, ka U ban chu an hmer ngawr ngawr mai a, nakinah an lo chhuahna lamah an kir leh a, tichuan ka U kha a thi mai a ni," a ti thin.

Kawlphaiah Lusei hnam tihtlak an awm ve tak hnu chuan Lushai hills (Mizoram) khaw hran hran atangin an luh belh zut zut reng a. Tlangram thlifim tamna ațanga kawlphai ni-sen-satna hmun zuan an ni a, phai leilet enkawl dan an thiam loh avangin ei-bar zawn kawngah namen lovin harsatna an tawk nghal pang a. Tuma la tuk ngai loh ngawpui kheng leh ril pui pui chu lo atan an han vat a. Ni sa lai ber pawhin a chhun tlang zawhloh khawpa ngawpui thim chhah mup te chu an țhiat eng duai duai a. A sur asa hnuaiah hawp khawp thar loh hlau reng rengin an thawk awl lo va. An ei chhiat ngaihtuahin an thahrui ngahzia chu an vela cheng Kawlho hrilhfak a tling hial a ni.

Kum 1917-ah Pu Kapa leh a țhianten Tui Hang lui kamah khaw thar an sat a, "Pu Kapa veng" tih a ni a. Chhun lamah pahoin ramhnuaiah hna an thawk a, zanah erawh hma takah an mu hlauh thung a. Hmeichhiate erawh chuan in lamah a tul tul an thawk a, la deh chi reng reng chu an kova tla a nih avangin zanah la an kai a, puan an tah bawk a, silh puan ilo buaipui reng rengin zan tai rek an thlen phah fo thin a ni.

Hrangkhama fanu Chuauziki chu nula hmeltha leh biangbiak thiam tak mai a ni a. A nu Hauchhungi chu ngawr a nih avangin in chhung chet zawng zawng chu Chuauziki thawh vek a ni mai a. A pa lah mi taima tak a nih avangin loah hna thawkin a nileng thin a.

Chuauziki chuan zanah la a kai thin a; mahse leng-hawn-ar khuan hun vel a lo nih apiang chuan mak tak maiin a mit chu khawihnuna char ang tlat hian a ban thin a, a meng thei thin tawh lo a ni. A awmdan chu hun rei tak chhung sawi chhuak ngam lovin a zep ru ngar ngar tawh thin a; mahse, inleng a neih ngai tak hauh loh avangin apa chuan a ringhlel a, vawi tam tak a zawh hnu chuan tihian apa chu a hrilh ta a ni.

"Zan a lo nih a, leng-hawn-ar khuan hun a lo thlen hian a awmdan hi a danglam a, ka sam te hi a ding vek mai thin. Ka nu lah khuma mu chawt a ni a, nang ka pa lah chu i hnathawk chau i muhil bawrh bawrh zel mai si a. Leng-hawn hun a lo nih chuan kawmthlanga dumdawl hmunah khuan pitar pakhat hian min hruai thla thin a. Chirh dup atang khuan bawlhhlawh, arhmul leh samzai ilo thil țawp tinreng mai chu a inhlawm khawm a, sa phing ang takah insiamin a rawn tawlh chhuak thin a. Ni angin a eng pum mai a, a rimchhe kher mai".

" Chu thil chu muangchangin a rawn kang chho va, ka lo kuah thuai thin a, chu chuan sang takah min thlawh chhoh pui ta thin a, zan rei tawh lamah khawdai leh tuikhur hmun te ka fang kual ziah thin a, in ka rawn thlen lai hi ka hre ngai reng reng lo. Chu pitar chu a lo kal tawh chuan hlauin duhlo engang mah ila, mathei lovin min hruai chhuak ngei ngei thin a, mi ina ka riah erawh chuan pitari chuan min ko chhuak ngai lo thung a, ka hlau a ni, ka pa," tiin Chuauziki chuan a chunga thil thleng dangdai tak chu sawiin a țap chhuak ta hawm hawm mai a ni.

Kawlphaia lut hmasa Vanliana pa chuan, Chuauziki chu Kawl inah buh deng turin a kal a, Kawl pitarin chhang a pe a, a dawi a ni ang, a ti a. Mahse Kawl pitari thih hnuah pawh a reh chuan tak si lohah chuan an inhmun chian loh vangah a puhthlu ta zawk a ni.

Vawi khat chu Chalchhunga pate Pu Kapa venga an chen laiin mak takin an chhung damloh a; an mangang hle mai a, damdawi lah a awm si lo.

Kawl putar pakhat hian, Chala in damloh chhan hi natna vang a ni lo ang. In chenna hmun hmaah hian "Ang" an phum a ni ngei ang a ti ta a. Ang chu, miin rilru dik lo tak pu chunga anchhe dawng lung phum a ni awm e.

Chalchhunga te chhungkua chu an inhmun atanga an kal chhuah rualin an dam tha leh zel si a, a ngaihna an hre lovin mak an ti kher mai.

Kawl putar chuan Shan tlangval a rawn hruai a, Chalchhunga inhmunah chuan Ang lung zawngin an chawhma zak a. Nakinah chuan kawmchar lama ram-theihai kung bulah chuan bahra khur tia zet tur hi lei an lai kaw hul a. khup thleng vel an laih chuan, anchhedawng lung an tih mai, chumi inhmun luahtu apiang tidamlo thintu lungtum chu an phawrh ta a ni. Lung-satel ang dawn dawn a ni a, patling kuttum pahnih tia chauha lian a ni nghe nghe.

Chumi hnu atang chuan Chalchhunga te pawh an lo dam leh thei ta a ni.

Kawlphaia lut hmasa Luseite chuan
Phai thlawhhma lak dan an thiam loh avang chuan mangchhal ni ațanga kan ral ni thlengin damloh palh an hlau em em a. Țhahnem an ngaih luata hleiah khaw lum kenna chang hre lovin thing lian pui pui an kit a. Tlang ram ang bawkin chhun nilengin hna an thawk a,
an hah lutuk khaw lum bawk si chu an thawmhnaw nen tuiah an inchiah dai a, an taksa a hahdam deuh hnuah nisa hnuaiah bawk an thawk leh a, chu chu an taksain a haw hle mai a, an dam lo chuah chuah mai a ni.

An chheh vela Kawlho chuan an khawngaih em em a, "Khatiang zawngin hna thawk tawh suh u, zing daiah bung ula, chhunlai ni sa kianin tlai nemah thawk leh chauh țhin rawh u; chuti a nih loh zawngin in hah luatah in taksain a tuar lo mai ang," an han ti țhin tak na-in, țhahnem ngai ngang an ni a, thawk lovin an awm duh si lo va, kum tam an dam loh phah a. Kum thum li velah chuan hmeithai an awm ta thluah mai a ni. Thingtlang angin boruak vawngdaitu thlifim a awm si lo, khua a lum em em mai lehnghal a. Pu Thatkhama, thirdeng, Kawl phai pem lut hmasaho zinga dam rei ber chuan, "Kei chu nisa do lovin pum hlimah ka țul nileng ve thin a, ka dam rei phah ta a nih hi," a ti țhin. Ani lah taka, Kawl phaia pem lut paho zingah a dam rei ber nghe nghe a ni. Tin, Pu Aihawlha chuan, "Kawlphai ram lum leh natna tamna hmunah in luh dawn chuan in fate kum 10 achin hnuai lam chu rawt vek rawh u," a ti hmiah mai bawk.

Chuti anga hnahram leh hahthlak pui pui an thawk chung pawh chuan zing tlai thlak tur an chham lo chauh a ni thin si a. Thosi lah chu amak amakin a tam a, thosilen an nei si lo, sikserh an vei a, an dam lo chuah chuah a. Boruak lum uap churh hnuaiah chuan an khawsa a, natna mak pui pui a leng a, zawnghrite a leng bawk a, damdawi inenkawlna lah an nei der si lo. Naupangte chu an la a tla a, khaw laiah naupang vei vak hmuh tur an awm lova, dawldang leh mit eng pip piapin chhuat dungah an mu ngui nghiai hlawm a. Thosi hawl darh nan in hnuaiah thing bung leh tarpilu an mut khu vung vung mai țhin a ni.

Chu nak alaiin 1918-ah hripuiin Zoram a fan chhuak a, hripui hlauin mi tam tak Kawl phaiah an lut a, hripuiin a umzui zel a, dam reng inkawmte pawh nat lawk nei hlek loin zan an mut hlanin an lo thi mai a. Veng țhenkhatah phei chuan zana naupang pawnto tur awm lo khawpin hripui chuan a suat a. Nu leh pa thia fate chauh dam te, fate thia nu leh pa chauh damte an ni nuk ta mai a, zan khat thil thua chhung thih barh pawh an awm a ni.

1916-kuma Kawl phai lutte zinga Hriangtlang lal fapa Sainguauvate chhung pawh zan an mut hlanin an lo thi reng mai a, fapa pahnih an nei na-a, chi thlah sawi tur awm lovin an lo chhung thih vek mai a ni. Saingiauvan Kawl phaia a luh dan chanchin chu ti hian an sawi țhin. Hriangtlang lal chuan fapa pahnih a nei a, a u zawk chu Sangniala a ni a, a nau chu Sainguauva a ni. Sainguauva hi hmei fa a ni a, a pa thih hnuah a u, Sangniala hian tlang a pe ve duh lova, Sainguauva chuan lalna tur tlang a zawng a, Reng ram, tuna Tripura thleng hian a vak a. Tlang, khaw hmun tur a hmu thei lova, mi’n ka ram an ti zel si a. Chin hill-ah a lawn chho leh a, Kawlphai a lut ta a ni. Mahse, sawi tawh angin chi thlah tur awm lovin Kawl phaiah an lo chhung thih ta a ni.

Vawi khat pawh Taia pa hi chiseh lam turin khualah a zina, a thangbo hlanin a nupui fanaute chu hripui vangin an lo thi fai vek mai a. Taia pa rawn hawng chuan engmah hre ve hek lo le, sumhmun a rawn thlen chuan an in chu a lo inkalh țhing țhiap mai a. Ni dangah zawng a nupui fanauten hlim takin an lo hmuak țhin kha a ni si a. Sumhmunah chuan a phur a han nghat a, a chhungte chu a han ko vel țhin a, chhawntu reng nei lovin a reh hian a reh tlawk tlawk mai si a. A ngaihna hre lo leh hrilhhai takin a hawi a hawi mai a. Chutia a din reng lai chuan amah lo thlir rengtu Pi Thluaii chuan a khawngaih hle mai a, țap rawih rawih chung hian, " Taia pa, keizawng i chan hi nâ ka tihpui che em mai, i chhungte chanchin hi hrilh kher che pawh ka duh lo ve, kan inah law haw mai tawh," tiin Pi Thluaii chuan ama inah a hruai haw ta ngawt mai a ni. Chung hun laia Kawl phai lut hmasa Zofate retheihzia chu sawiin a siak awm lo ve.

Kawlhovin hnathawh dan kawnghmang leh thlawhhma lak dante an hrilh țhin a; nimahsela Kawl țawng an thiam loh avangin awmzia a nei thui lo hle a. Mahse, Kawlho leileh dan chu entawnin an zir ve zel a, lawi leh bawngte an vulh pung chho ve zel a. Kum tin ngawpui țhiah ngai tawh lovin, kum 1924 ațang chuan lei an let thiam ta bawk a, lo nghet, ram nghet neiin leilet țha an nei thei ta a ni.

Tah hiah duhtawk rih phawt ang aw...