Home Top Ad

TLUBING AN TIH HI

Share:
Mizo upate ti-ti-ah leh thilmak danglam sawirik zingah hian tlubing an tih mai țhin, rul tawi tip tep, rul dang anga a tlenga tleng ve lo, lu tun deuh âr ar a, hma lama inbin let tap tap thin, rul mak tak hmutu an awm chanchin hi sawi rik a awm ve leh zauh țhin avangin ka hmuh leh ka tawn ni lo mahse, upa-benghlaite ti tia ka hriat chhun tlem han thailan ve ka duh a, thil awm thei a ni lo kan ti a nih pawhin tumah kan mawh lo ve.
Mizote hi ti ti tur hre thei tak, han belhchian tak taka 'chu mi'n a tia lawm!' tih vela hmawrbawk leh ta mai hi kan tam a. Ziaka han inhlanchhawng thlip thlep tur lahin thuziakna fung leh hmanrua kan dawm tlai fû mai bawk nen, tua'mah hi han indem tur reng kan awm lo niin a lang. Amaherawh'chu, thu ziak kan neih tlai ngaihtuahin thuziak leh tawngkam bungrua hausa tak hnam kan ni hi thil ropui tak chu a ni phawt mai.
Hnampui zawkte thuziakah pawh hian hetianga rûl danglam tak chanchin hi han chhuibing tur vâng pawl tak niin a lang. Sap-sen-dâng-ho chenna Khawthlang ramah phei khu chuan hriat hlawh lo ber pawl niin, a rim ara hre bar lo pawh an kat nuk mai awm e. Chumi a nih rualin khawchhak lamah thung khi chuan a lo awm tawh thin ni ngeiin a rinawm. Chumi'rualin 'thil hmuhthianglo' ni a ngai tamtak an awm atang hian thil awm ve ngei, mahse, thil vang tak ni ngeiin a rinawm bawk a. Tin, hmutu nia insawite sawidanah chuan rul tawi tak, bing tirh terh, hma lama inbin tep tep thin niin an dawi deuh vek mai a, "pân lovah tho a fû ngai lo" an lo tih țhin angin, thil awm tak tak lo chu nise sawi awm loh tak a nih laiin hmutu nia insawi an awm thin avangin "a ni thei mai awm mang e" tih changchawiin ka han tlailam umpawng parpui ve leh hluai a ni e.
Hetiang rul dangdai "Tlubing" tia upain an sawi hi ,henkhat chuan "thil hmuh-thiang-lo" hiala sawi an awm bawk a. Rul chanchin zirna lamah hmelhriattu tam lo hle mahse, a hmutu ni a an sawite zinga mi pakhat chu paihte pasaltha Kapzathang kha a ni. Kapzathanga hi a vanglai chuan Khampat atang Tahan phaikuam, Kabaw valley tlang tin deuhthawah sa pela ramchhuak reng reng thin niin an sawi a. Sa a mir țhin hle a, ramsai pawh pahnih ngawt a kap tawh niin sawi a ni bawk.
Kum 1975 khan, Khampat atang mel 12 vela hla, Hmuntha khaw chhuah lama dilpui ramah Kapzathanga te chu an ramchhuak a. Hemi țuma an ramchhuahnaah hian, Tlubing an tih mai, rul tawi tep tup, gas bur tiah zeta lian, a dung tawng thum vel leka sei chu, pasaltha Kapzathanga chuan dilpui kama tui seh chinah chuan a hmu a. A mit chu bawng mit ang deuha dum kul mai hi a ni a. Kapzathanga chuan chutiang thil mak chu a hmuh ngailoh thil a nih avangin a kap ta mai a ni awm e. Mahse, mak tak maiin a kah atanga rei lo têah amah chu a damlo nghal ta mai a.
Tlubing kaptu Kapzathanga chu darkar rei lovah an riahbukah chuan a thi ta mai niin an sawi a ni. A ruang chu a țhiante chuan an zawn haw ta a, in an thlen chuan an sumhmunah hulhliap an lo zar pharh duai mai a. Mi ruang an han luhpui chuan, Kapzathanga fapa upa ber rawlthar Dothanga chu, Kapzathanga'n tlubing a kah hun awm velah khawi lam atanga rawn kap nge tih pawh hriat lohvin a nakah tak silaimuin a rawn deng sawk mai a, chumi a hliam chu tuar lovin hulhliap an zarna sumhmun ngeiah chuan a lo thi ve reng mai a ni.
An sawidan chuan Kapzathanga tlubing kutthlak hun hi fehrehsan hun vel niin an sawi a, chu chu a fapain a kaptu hriat loh silaimu leng a dawn hun vel nen hian a inpersan lo hle niin an sawi a ni.
Tlubing an hmuhna Dilpui ramah bawk khian, 1980 kum khan, Pu Saichhunga'n rul tawi tak, mei zuih tut mai, a len zawng uipum tiah zet zawt leh a dung sei zawng patling tawng hnih vel leka sei rul danglam tak a lo hmu ve tawh niin an sawi a, ani erawh chuan a kap ve duh ta lo a ni. Kawl puithiam-ho chuan sa-serh hmuh-thiang-lo nia an ngaih avangin Pu Saichhunga pawh thi ngei turin an ruat hial a; mahse, eng'em ti lo chuan tar khupbih thleng a dam a ni. Tlubing an hmuhna Dilpui ram hi tunah chuan kawl-puithiamten humhalhin an pathian biakna hmun takah an neih hial reng a, kumtin tlawhtu an tam thin hle niin an sawi. He rul danglam tak tlubing an tih hi thil awm tak tak ni ngeiin Kawl-ho chuan an ring bur mai a ni.
Pu Ramhluna (L) Champhai pa fing khan, kum 1955 chho vela Halkha rama an awmlaiin țum khat chu a țhian Rokima nen an ramvahnaah rul lian em em; mahse, a len lam phu lova tawi muat mai, rul dang anga a tlenga tleng ve lo, awihchhuk leh kham ko panga a luma lum an hmuh thu a sawi thin a. A sawidan chuan rul dum hlurh mai hi a ni a, a mit-kô tuakah ki niawm tak chawrchhuak ngauh hi a awm bawk a. Khapdiau ang deuh hian a lu a ti kang ur ur a, hma lam panin a let tup tup niin a sawi thin. Tin, a inperh kang thei bawk a, leirem atangin patling khelh bawr thlenga sangin a inperh kang thei a ti mauh mai bawk. Tin, saphû anga inhlum-in khamah thui tak tak a lum thei a ti a.
Engle khawle, kan chenna khawvelah hian thilmak tak tak hi a tam em mai a, kan Biologist-te hian leilung luahtu nungchate hi hmun thuma țhen hmun hnih vel bak an la chian thei rih lo niin mithiamte chuan an sawi a. Chuvang chuan tlubing kan tih pawh hi kan mit ngeia kan hmuh ve loh avanga awih loh rikngawt pawh a finthlak ber lo mai thei a ni. A țhen pawh kan hre thei lo, he lui kam atang hian tih a nih khaw maw!!! chuvang chuan tlubing pawh hi thil mak tak chu a ni phawt mai.
Pu Ramthara (Aizawl Khatla) pawh khan Manipur, Saikawt-a an chen laiin ramhnuaiah tuiûm la tura a ramvahnaah tlubing hi hmu ve niin a insawi a, a sawi dan chuan pangang chikhat a perha inperh kang nelh nelh chi nen a inang viau niin a sawi mauh mai a. A awmna atanga mautluk thum vela hla khamko pangah a inperh kang nawlh nawlh a, a hmuh tirh chuan sa danglam tak niin a ngai mai a. Mahse, chutiang sa, sahram tia leka lian khawmuala inperh kang nalh nalh thin chu eng sa ni tehreng tia belhchian tuma a va kal hnaih chuan a lo inperh bo hman tawh niin a sawi a ni. A chetna hmunah chuan hnim țhenkhat a delh tliahte pawh a awm nual niin a sawi a ni.
Vawi khat pawh Pu Hrangliana Manipur, tuithapuiphaia a awm laiin, hruipuikhau la turin a ramvak a. A hawng lam chu a hnung lam atang hian zuitu nei niin a inhre tlat mai a. Sapui emaw tiin namen lovin a hlau hle mai a. Hmun him chin nia a hriat atang chuan amah rawn zuitu chu a lo ral thlir tawp mai a. Chutah kawng sir tulpik atang chuan a lu sahram lu ang tak, kil thum nei, a tak ui pum taih vela lian, tawng hnih vela leka sei, rul vun ang maia dum rang ruk mai hi a rawn in bin tup tup mai a, tuan muang ang taka lang siin a inthiarfihlim rang viau lawi a ni awm e. Pu Hrangliana chuan hmanhmawh takin a tlansan a. A hnuah a nau Chalchhunga nen finfiah turin an va kal leh ngat a; mahse, hmuh tur awm lovin a lo inthiarfihlim hman a ni. A hnuhma niawm tak chu thlang lamah a pe thla hun mai a, thui vak lo an han chhui a, tuiah an chhui lut ta a ni. Hetiang tlubing chinchang inti-hre deuh chuan tuiah pawh an chetla thei viau niin an sawi bawk a ni.
Tunlaiah mihring finna sang chho zelin changkanna dawhsanah min hlangkai a, nunchate chanchin thlurbing pawlte indinin, rul chanchin pawh hriatloh'a mual a awm ta meuh lo a ni a. Mahse heti ang rul kher kher hi chu kan Mizo upa-te ti ti kotlang a mi bak kan hre pha ve lo achha chu a ni ber a. Hre chak tan lah hriat tur azeng pawh a awm meuh lo a ni.
Zawhna awm thei ta chu, hetiang rul tlubing an tih hi hnamdangte hian an lo nei ve reng em le? A tlukpui tur awm-ang tal pawh an nei ve ang em tih a ni.
Khawchhak ram lamah khian thil mak tak tak hi a tam thin khawp a. Tlubing kan tih hi, Japanese hovin Tzuchinoko an tih nen khian thil thuhmun a ni thei mai lovang maw? tih hi zawhna awm tak a ni a, Tzuchinoko leh tlubing hi thil thuhmuna ngai pawh kan awm nual awm e. Tzuchinoko an tih te hi taksa tawi leh lian tak, phek deuh thlip mai, ft2-3 leka sei a ni a. Lu kil thum neiin mit-kô chunglama ki tawitê nei anga sawi a ni a. An pianhmang leh khawsak dan hi Mizoten Tlubing kan tih nen hian thil thuhmun ani lo tih a sawi theih bik hauh lo mai.
An sawi dan chuan rul dang anga tleng lovin hmalam zawng hian khapdiau in khap ang deuh hian a kal thin a, a taksa chu intung dingin hmalam zawnga tlu pheiin a kal thin bawk niin an sawi a. Tin, saphû anga inzial mumin kham leh awih pangah te pawh chhuk zawngin thui tak tak a lum thin bawk niin an sawi a ni. Tin, faifuk ri ang deuh hian a hram ve thin a. a rim a ná hle a ni an ti.
Mixoten tlubing kan tih leh Japanese hovina Tzuchinoko an tihte hi thil thuhmun leh hnamkhat emaw, an khawsakna ram a hran tak avang a, a len leh tet lo danglam ta te pawh a ni thei mai lo vang maw tiin ka rawn thailang ve a ni e. Kan rama nungcha kan hmuh theih tamzawk hi chu a hming kan hriat loha ram a awm mang lo tih theih a ni a, thil kan hmuh thar hi chawpchilh deuhthawa a hming phuahsak nghal thri zel kan nihna zawnah a hming erawh kan hriat, a taka kan la hmuh si loh a awm ang bawkin, kan hmuh ruala a hming kan phuahsak nghalte pawh a awm bawk a. Mizoten Tlubing kan tih pawh hi rul hnama rin luh ni mahse, rul dang anga tleng ve lo, a thlenduhna hmun lam pana intunga tlu tawp tawp leh a len lam phu lova bing tawi tup mai a nih avangin a sakhmingah "Tlubing" tiin kan phuahsak ta mai niin a lang.



No comments