Home Top Ad

RAMHUAI LIAMKAWN - 12

Share:
RAMHUAI LIAMKAWN - 12

Ziaktu: Andy K Zarzoliana


Ngaihnawm i tih zawng te a lo nih hlauh chuan Like or Comment i lo hnuchhiah ve ṭhin dawn nia.

Pi Lianchhingi thlâ:
Tuihang rama ṭhal huan kan neih khum kha a ni a, pawl thum ka zir kum a ni nghe nghe. Chhia leh ṭha hrehrang rual naupang fel tak ka nih ve tawh avangin thil thleng pawh kha vawiin thleng hian ka la hrechiang hle a ni.
Thlamah vawk leh âr te kan vulh a, nitin thlai tui pek a ngaih thin avangin kan riah chilh mai zel a. Thlai lah kha a tha thei hle mai a, Zikhlum, Parbawr leh Bawkbawnthur te kha Zirtawp ni apiangin khawchhungah kan thawn ta thin a. Kan thlangah Pu Lalzika te huan a awm a. Anni pawh an chhungkuain vawk leh âr nen an riak lut ve a. Pu Lalzika nupui Pi Lianchhingi kha ka nu nen inkawmngeih tak an ni a. An thlam leh kan thlam kha mau tluk thum leka in hlat hi a ni a, kan in len pawh reng reng thin a. Tin, kawmchar lama tlengrel-kawngkâ chu luhchhuahna bera kan neih a ni a, rawn lawilut an awm pawh hian kawmchar lam atangin an lo leng lut mai thin a ni.
Ni khat chu Pi Lianchhingi hian khanghu a eisual hlauh mai a, a pum nâ ti lutuk chu zankhua hian a rum a rum a. Zing khawvar hnuah phei chuan a kaw zut nasat luatah han rum tura bar pawh awm lovin a chau hle tawh a, zan khat thil thu-ah a mitmu te kha a thep vek hman ni hian a hriat a. Ṭap ni miah si lo hian a mit atangin mittui fim a luang reng a, Pu Lalzika ngaih tha lo chuan kan chaw ei lai hian ka pa hi a rawn ko a. Tin, an fate pahnih Siamthanga leh Zoremi (Rê-remi) te chu kan bulah an dah a. Tuihang luia sangha man ramriak-ho chu ko khawmin hmanhmawh takin Pi Lianchhingi chu khuaah an zawn a; mahse, vanduaithlak takin khua an luh rualin Pi Lianchhingi chu a chat thla ta a ni.
Ni tlak hmain zualko an lo thleng a, zualko lo kalte zingah tuna Chaltlang Dawrkawna cheng mek U Lalchhuana Tlau pawh hi a tel ve nghe nghe. Anni chuan kan thlama Siamthanga te unau chu an hruai hawng a. Kei leh ka nu erawh thlamah bungrua, vawk leh âr te kan vulh avangin kan chambang a ngai ta si a. Pu Lalzika te thlam, an vawk leh âr pawh chu kan kutah an dah ta a. Khatih laia ka rilru phawklekzia kha ka mitthlaah hian a la cham reng mai.
Ni dang ang lo takin boruak hi a reh dûk bik ni hian a hriat a, a khat tawkin thli a tleh vuk vuk mai bawk nen, Pi Lianchhingi thih boruak leh thil thleng mek chu a in chawbe chho viau a ni.
Zualko an hawn hnu chuan khua pawh a thim chawpchilh ve nghal a ni mai a. Thla mang lai tak a nih bakah khua a hniam deuh avangin khua chu a thim hma hle a. Kawngkâ kan kalh vek hnuah ka nu nen tapchhaka vawkchaw-mei rêm tawh lampang chu kan ai a. Chhuat dung en pha chang chang Lalṭin ung khek khawk hi sutban bulah kan hung ran a, pawn lam boruak erawh a thim chhah kher mai. Ka nu chu ngui deuh nghiai hian herhsawpah a ṭhu kun lap a. Keipawh ka rilru ngaihtuahna kawmin ka nu bân dinglam ngheng hian vawkchaw so berh berh chu ka thlir reng a.
Kan nufa chauha chutia ngawi renga kan ṭhut lai chuan, charbang hnung lama mau phelsep rawih tawh lam kan phah chu mihring thawm tih hai rual loh hian zawitêin a rawn rap ri ṭhiap ṭhiap a. Char luhhkâ zawn hlam hnih awm velah chuan Pi Lianchhingi aw tih hriat ngei mai hian a khuh ta kharh mai a!
Chumi thawm kan hriat rual chuan ka nu nen kan in en rual ṭhawt a, kei chu ka ṭim deuh ur ur thei hial a. Chu khuh ri chu Pi Lianchhingi lo len luh changa a tihdan ṭhin a ni tih ka nu nen chuan kan hrechiang kher mai.
Ka nu chuan ka hlauh a hlau deuh a ni ngei ang, "Ka beng chhe ri nge maw ni" tiin, thawp deuh sat hian a aw chu a han thian ve hraih a, pawn thim lama thawm pawh chu a reh zui nghal tlawk tlawk a. Thlam vela khuangbai leh perhpawng chiri thawm bak eng thawm mah hriat zui tur a awm ta lo va.
Kawmchar luhkâ hi dap tah tlengrel inkhai chi hi a ni a, a kalhna atan maupum hlam khat vela sei kan hmang a, chu chu kawngka biang nghengin kan tung mai thin a. Hemi zan pawh hian kan la mut mai loh avangin kan nem khar rih ringawt a, kan kalh rih lem lo a ni.
Zan a tlai deuh deuh a, ka nu chuan vawkchaw a suan a, tap chhuata bel a hun rual chuan, thlam kawmchar dithlifarfem chu tlan phaha chul phei ang hian a tawp atangin a tawp lehlam thleng a ri phei sur sur a. Chutiang thil chu mihring pangngai tana han tih theih chi ziazang a ni lo. Leihrik han chiri thawm vel pawh a reh nghal duak a.
Chutia kan ngawih reng lai chuan, kawngkabiang leh tapchhak sutbana kan suihzawm tlangban hrui chu a phe der der a, ka pa hnathawhkawr chu a tla tawp a. Chutih rual chuan kawngkhar tlengrel kan khar chu dim té hian a rawn nem tawl riai riai a. Chutah Pi Lianchhingi'n a damlaia ka nu a koh dan ngei mai khan, kan upa ber hming hmerh meuhin, "Patluanga-Nu," a rawn ti dep mai a!
Herhsawpa Ka nu ṭhu lai chu a tho chhuak hlawl a, aw lo chhuahna kawngkâ lam kan hawi rual ṭhawt a. Mak deuh maiin kawngkâ kalna maupum hlam chen vel kan tun lai chu a tlu ri bawl mai a ni. Kawngkâ ah erawh tumah kan hmu lem lo va, thehmeh reh takin a reh zui nghal vawng vawng mai a ni. A khawihtu awm lovin maupum kha a tluk nachhan tur a awm lo va, khatih lai khan thli a tleh chhete lo tih kan hrechiang hle bawk a ni.
Tun hnu hian khatih laia ka awmdan kha hmuh leh ka chak ṭhin ngawt mai. Ka hnungzâng leh ka nghawng hmul hi a za chho chhuai mai a, ka nu lamah ka tawlh phei rawk a. Ka nu pawh kha a awm a nuam chiah lo tih a hawiher atang khan ka hai bik hauh lo.
Ka nu thawh rual chuan a kut vuanin ka ding ve ta hlut a. Laltin herhsangin aw lo chhuahna Kawngkâ chu kan va hnaih a; mahse, a kalhna maupum chu kan tun dan ngai ngaiin a lo la intung fel thluam mai nia! mahse nichina maupum tlu ri bawl thawm kan hriat kha bengchhe ri mai zawng a ni lo tih kan nufain kan hrechiang hle thung. Ka nu chuan, a kutzal ngeiin kawngkakalhna maupum intung chu a han khawih chin ngat nghe nghe a ni.
Heta mak kan tih em em mai chu, amah Pi Lianchhingi lo len ṭuma a sawl theihnghilh tak, kawngka bul tlangbana kan ban reng kha chin hriat lova a khuangcher bo ta hmak mai kha a ni. He Sawl hi Kawfi rawng leh nainawk rawng inṭial a ni a. Tlai thim hma mai pawh khan tlangbanah a la inbang zar nghe nghe a.
Hetia Pi Lianchhingi aw kan hriat hnua kawngkhar kan va hnaih hian nguntang chen vel hian kawngkhar tlengrel chu a lo in nem tawl a. Chumi tih loh thil danglam hmuh kan nei ta lem lo a ni.
Ka nu khan ka hlau tih a hria a ni ngei ang. "Mambawih, I pa chu a rawn hawng lovang, mutna siam ila, mu mai ang aw," a ti bah nak a. Kan mutna khum hi thlam bang kil, puana zar hual mai hi a ni a. Thli tleh lai chuan Bati pawh kan chhi ngam ngai lo, puan tih kan palh kan hlau a ni ber mai. Laltin pawh herh hniam hranpa tawh lo chuan ka nu bulah ka mu vei khar a, rilru erawh a harh tual tual mai si a.
Zanlai a pel fê tawh ang. Keichu ka lo muhil hman a ni ngei ang. Ar thlawk darh chum chum thawm chuan min tiharh hlawl a. Ka nu chuan Laltin a herhsang zual sauh a, dik tak chuan khatih laia ka nu mitmenga hlauhrukna awm kha ka mitthlaah hian a la cham reng mai.
Ka nu chuan, "I pa Zika te âr chu Sangharin a khawih a va ni awm ve, Mambawih," a ti a. Chung Ar thlawk darh chu kan thlam tuala Zamzo bukah te an ri phur phur a, ṭhenkhat chu thlanglam phulraw hmun ah an thlawk a, khati taka an han phawklek mai kha Sanghar ni thei hian ka ring lo tawp mai a. Ka nu nen Lalṭin khaiin kan chhuak a, engmah kan hmu lo mai ni lovin, Pu Zika te âr in pawh tlaia kan khar dan ngai thlapin a lo la inkhar bâm a. Kan Thlama kan luh veleh ka nu chuan a aw a han thian kharh a. Zan a tlai tawh bawk nen, ngaihtha lo fê hian kan han mu leh ta poh a.
Chutia kan mut hnu chuan, ka nu chu ka han mitsir zauh a, muhil lo hian a lo meng reng mai a. Rei lo têah kan kawmchara kan ár in atang chuan âr an rawn ai ta noh noh mai a, an ai dan chu khawihtu nei tih hriat tak hian an ai fân raih raih mai a ni. Keichu ka inlukhup nghal a, chutah ka nu chuan, "Mambawih, hlau reng reng suh aw, Ramhuaiin mihring min tihṭhaih mai mai a ni e," a ti ta a.
Âr ai thawm chu reh mai lova a zual zel tak avang chuan, Ka nu chu amahin Lalṭin khaiin a va chhuak leh ngat a, a thawm ka hriat zui dan chuan, Pu Zika te thlam lamah a chhuk ni hian ka hria a. A lo let chhoh leh lam chuan kan âr in zawn velah a ni awm e, "Eee, U Chhing, khatah khan enge i tiha i din reng ni, min tithlabar alawm le, ngaihtuahawm kan ni lo ve, min kiansan la ka va ti em," a ti ri hi, fiah takin ka hre phak a, hemi zan hian khawvar dawn hnaihah kan muhil ve ta chauh a ni.
A hnu feah hemi zana thil thleng ka nu-in ka pa a hrilh leh dan chuan, "Khatia ka han tho kha, ṭhenawm thlam ka pan hmain kan ar in bang bula tu emaw ni ding hi ka hmu a, Lalṭin khan a en phak lo em mai pawh a, van varah ka hmuh danah U Chhingi chiah chiah a ni. Khatia ding thim nul nul chung khan, âr in bang chhanah âr a zen zauh zauh ni hian ka hmu a, ṭhenawmte thlam atanga ka let hunah a lo kalbo mahna tiin ka chhuk san a; mahse, ka lo let chho kha, kan âr in bulah tho khan a lo la ding reng a, hlau leh tim tak chungin ka hau titih a, muangchangin tuikhur kawng lamah a pilbo ta niin ka hria, a reh ta a ni," a ti.
Khatih lai khan Ka nu khan, "Mama, keini Pathian thuawih leh Isua ringtute tan chuan a hlauhawm lo a nia, engtin mah min tithei lo," tiin min ṭawng thlamuan a, mahse ka hlau tho mai.
Thlâ Âr Khawih Ching Chu
Tum khat chu, hetiang deuh chiaha âr khawih chanchin hi Khawruhliana kan ṭhenawmpa khan a sawi tawh bawk.
An ṭhenawmnu hi rei tak a damlo a, chaw pawh chhuan tam tak ei tawh lo a nih avangin a taksa chu ruhkawl hlang nia mawi hian a cher chhe tawh a, a thaw chauh chu an en a ni tawh a. Mahse, a thih dawn zanah a damlai thla chuan an ṭhenawmte ârchhiara âr riak chu a khawih a nih chu maw le.
A sawi dan chuan, "Ka mutui lai chu kawmchara âr ho ai thawmah ka thangharh hlawl mai a. Ar-in lah ka kalh tha thlap kha a ni si a. Ka ngaih tha lo chuan thawm dim tê hian ka tho a, kawmchar bangawng atang chuan ar-in chu ka zuk bih a. Mak tak maiin kan ar-in pawn lam thim zingah hian kan ṭhenawmnu damlo liam mai tawh tura kan lo ruat rilruk hi a lo ding a, ârchhiara ar chu pawnlam awng atanga a zen zoh zoh lai hi ka zuk hmu mai pek a. Thla eng lo mahse, vanvâr engah leilung thui tak a hmuh theih avangin ka hmuchiang ngang mai. Chu thil ka zuk hmuh rual chuan ka tim nghal sung sung thei zu nia!" a ti ve tlat mai bawk.
Thlâ vak han sawi takah chuan, kan venga putar rei tak damlo tawh hi, a thih dawn tlaiah a tupa feh hawngin daiah a tawk a. Ani mak ti lutuk chuan,‘aw, ka pu chu i dam lo a i ngaihtuahawm thu an sawi avangin kan rawn hawng a, kha i lo va tlangval ta ve,’a ti a. A pu chuan a chhang hauh lo va, ngawi rengin a sulpel thuak a. Ani erawh chuan lehhawi meuhin a kal liam tur chu a thlir zui vawng vawng a;mahse, in a han thlen meuh chuan a pu chu a lo chatthla fel der tawh a ni, an ti.
Darluaia Leh Tualsumsu:
Kum 1920 khan Ngentiang khuaah harhna nasa tak a thleng a. Mi tlemtein harhna an chang hmasa a, tawp hlei thei lo hian an zaiin an lam tlut tlut reng a. Zan tin inkhawmna te neiin hlimna chu a zual zel a, nasa takin an khur a, an zuang vak vak bawk a, an inveng hlei thei lo a ni ber mai.
Ngentiang khuaa Darluaia chu mihlim zingah tel ve in, zan rei tak tak thleng hian biak in-ah a meng ṭhin a. Zan khat chu thla a eng hle mai a, leilung pawh thui tak a hmuh theih a. Zanlai pelh fê hnua Darluaia lengkhawm hawng chu an sumhmun lazar ban bulah hian zunram thiarin a ding khawmuang a.
Chutia a din lai chuan an kawmthlanga Suaka te leikapui zawn atang chuan thawm danglam tak a lo chhuak a. Chu thawm chu talhtuma leichar vuak ang tlut tlut hian a ri thum dup dup a. A changin a zawi a, a changin ring takin a ri tlut tlut mai a ni. Chutia a rik lai chuan, thawm ri-va dang a lo awm chuan, chu thawm ri dup dup chu tawkfang a han reh leh vung vung ṭhin a; mahse reh hlen lovin a hmun ngaiah chuan a ri leh tlut tlut thin a. A châng chuan mi chak takin chawilung lian fê leichara a han thlak dup dup thawm te pawh a pawl zawk mah a ni.
Hetih lai hi Lalbawnga nupui Khualmani damloh lai tak a ni a, hemi tlai thimhlim pawh hian Darluaia te nupa chuan âr khai meuhvin Khualmani damlo chu an kan ve nghe nghe a. A natna hi ngawr kan tih ang chi hi a ni a, hun rei tak a tuallim tawh lo a. Tin, tlangval tlawmngaiin zan thum zet an menpui tawh nghe nghe a.
Chutiang thawm danglam tak mai Darluaia'n a han hria chu, a mak ti chuan an kawmthlanga Theire kung lam chu a zuk thlir a. Chutah a beisei loh leh a la hmuh ngai reng reng loh thil, nutling pakhat tual sum lo su lai chu a zuk hmu chawpchilh ta mai a ni. A hmuh tirh chuan zan thil te a nih bakah, nutling phanchang chutianga lamlian sira mihring nihphung pangngai piahlama a lo khawsa a hmu phut mai chu a hlau ta hle a. Tin, eng thil chiah nge a nih, tu nge a nih a hre mai thei lo va. Mahse a hmarâm silh atang chuan tlaia an damlo kan tak Khualmani ngei kha a ni tih a hai ta bik lo va.
Khualmani chuan a ke van lama ticharin a kutkhinghnihin a in nemkhalh a, chutiang chuan Theire hnuai thim seh chinah chuan a lû ngeiin leichar a lo tauh bup bup mai hi a lo ni a! a sam te chu hmuh theihin a phêng phan chual a, leichar a tauh zawng chuan a thaw ri hulh hulh ringawt mai a ni.
Darluaia chuan a thil hmuh chu mak a ti ngang mai a, an kawmthlang pa phelsep phen atang chuan a en ve ta reng a. Chutih lai tak chuan, veng mawng lamah tlangval hawklak leng hawng zai thawm a lo chhuak a, theihai hnah te an ham ri rât rât a. Chutia tham dang a lo rik takah chuan Khualmani pawh chu a kuta in nem kang duai chung hian che-lo chang-lo hian a ngawi nghal dûk a. A khur leh dur dur ṭhin a. Thawm dang a reh fel hnu chuan a hma aia nâ leh uar zawk mah hian tualchar chu a tauh leh ta dup dup a, a mah pawh a rum kawk kawk thei hial a. A puan chhanah a sam leh a dawhkilh te chu a invet hnawk chuat mai a ni.
Reilo têah tlangvalho thawm chu a lo hnai deuh deuh a, Khualmani chu Suaka te kawmthlang palhrul thim chinah chuan a in phen phei zut zut a, tlangvalho liam fê hnu chuan venghmawr lam panin a su thla dup dup a, Sailiana te leh Lianruma te inri-na dai zawn a thlen chuan a thawm pawh chu a reh zui ve ta a ni.
Khualmani hi mak deuh maiin hetia a awm atanga ni hnih emaw lekah a thi zui ve ta mai a ni. Darluaia hian he thil a hmuh hi a sawi chhuak duh ngai lo va, Riangtlei khuaa a farnu boral ṭumin Upa Saitawna Ramhuai hnawhchhuah zanah a sawichhuak ve ta chauh a ni.
Tin, kha tih laia an ṭhenawm tleirawl Lianpuii chuan, "Nu Khuali damlai khan buhhum fang thap hmangin a samṭuak kha min pawhtir thin a, zingah hian a chhipah leinawi leh vut bawlhhlawh te a kai luam thin," tiin a sawi a ni.
Mizo ten Tualsumsu kan tih hi Ramhuai hnathawhah chuan thil mak pawl tak niin ka hria. Tunlai hunah chuan thil ni thei awm pawn a lang lo va; mahse, a hunlaia thil awm ve ngei niin an sawi thin a. A bikin Chin Hill lamah pawh khian, hetiang Tualsumsu chanchin hi sawi tur a awm fo niin an sawi a, Halkha-ramah pawh a hluar hle thin nia sawi a ni bawk.
Hetih lai, Kum 1920 - Ngentiang harhna thleng hi a thawhdan a mak hle a. Pathian thu awilote pawh an zuang lut a. An zuangin an lam nasa ta lutuk chuan Biak In chu an tawn keh ta a, an khur chur chur a, pulpit pawh an sudarh vek hial niin an sawi a ni.
Châlpianga Chet dan Mak:
Châlpianga hi Mualzawl khaw chhuak a ni a, Mualzawl atanga Tlauhmuna an pem lai hian a Pû Hrângvunga sechal kah lû chu a pempui zel niin an sawi ṭhin. Vawi khat chu Châlpianga te chhung an loa an riah hlanin an inchhungah sechal insi thawm an hria a, thawm chu a nâ khawp a, chungdal leh tukrawp thlengin a che luai luai mai a ni. An ṭhenawmte chuan an in chhunga thawm chu mak tiin an hual tuau a, bangawnga an han bihthlak nak chuan, an tapchhak ṭhehlan bulah tumpang chal lian tak hi a lo ding ruau mai hi a lo ni a, a san zawng pawh rappuichung a chen a ni an ti.
Chutiang chuan Châlpianga te inchhungah chuan thawm mak leh danglam deuh deuh, thawm hriat nuam lo fê fê hi mite chuan an hre ṭhin a. Zanah chauh ni lovin, chhun khaw en lai pawhin a thleng thin niin an sawi a ni. Mi ṭhenkhat chuan Châlpianga te in chu Ramhuai Liamkawn taka awm a nih avangin Ramhuaiin an chenchilh anih an ring a ni. Vawi khat pawh Châlpianga te chuan an huanah balhla kung sawm chuang zet hi an phun a. Mak deuh maiin zing khua a lo var chuan an balhlakung phun chu a zik lam leia inphumin a bulzung lam chu van kawk zawngin a lo inphun vek mai a ni. He thilthleng hi mite chuan mak an ti hle a. Balhlakung chu phawi lehin a bul lam chu khurah an phun leh vek a, tin a velah kangvar vut an phul hual vek a. Zing a lo nih chuan vuta eng sulhnu mah hmuh tur awm chuang si lov hian balhlakung chu a letling zawngin a lo inphun leh vek mai a ni.
Zan khat chu tapchhakah hian mihring ke pen khauh khauh thawm hi an hria a, mei enga an va en lahin an hmu thei ṭhin si lo va. Sumhmunah te, pathlangah te, in hnuaiah te a insawn zel si a. Châlpianga chuan "Tute nge in nih" tiin a han zawt a. Chutah pawn sumhmun atang hian, "Min zawng hmu chuang lo ang, Kangvar sihhuai kan ni a, kan ram i tichereu a, kangvar ramah Vawka saui itan lo a nih chuan inzinga boruak eng hmu rei berin a tuar ang," a ti a.
Chalpianga chuan chu thil chu a ngai puithu lo hle a, "Sihhuai vir takin min tlawh e," a ti ta mai mai a. Mahse, chawlhkar khat a vei hnu chuan Châlpianga nu Hualchhungi chu nat lawkna pawh nei hran lovin a thi ta mai a ni. A thihdan chu tihian an sawi thin, "Chalpianga nu feh hawng lam chu thingsekung hnuaia a kal laiin thingse zar atangin Hauhuk hian neltlang tangkawng tui tiat velin a rawn vawm a, chu neltlang chuan Chalpianga nu lû tak a deng fuh a, a hmuna nâ ti miah lo khan, in a thlen chuan nâ a ti thar ta hle a, "Ka chhip hi hmuithala vih ang zawk zawkin a nâ a ni, ka damchhuah zawh ka ring lo," tiin a lu chu nâ a ti hle a, a khur zawih zawih reng a. A hmel chu sazu hual chep tawh ang tlat hian a thlabar a, a khur chu a zual zel a, zanlai ar khuan pawh nghak zo lovin a chatthla ta mai a ni," an ti. A thih hnu chuan Chalpianga nu lû chu lunga chhut hrep ang maiin a duk chhuak thluah mai a ni, an ti.
Vawi khat chu Mualzawl khuaa Denghlira hi Châlpianga te inah a han thleng a, favang tangṭamlai a nih avangin vaimim hi chawah an ring mai thin a. Zanah chuan thla a eng hle a, leilung pawh a langchiang hle a. Denghlira chu zanah a muhil thei lova, a let e let a. Chutih lai tak chuan kawmchar belphuar hmunah mihring phun thawm a hriat avangin pawn lam chu thawm dim tak hian a han bihthla a.
Kawmchar belphuar hmunah chuan Chalpianga chu amahin a lo ding ngawi reng mai hi a lo ni a. A bulah chuan puan leh herhsawp a awm a. Chutiang zan-tâireka Chalpianga che vel chu Denghlira chuan a thlir ve ta reng a. Chalpianga chuan ngawi rengin a puansin lai chu hlip-in a pum chu a hai hawng ta mai a! Chutah a kutzâl ngei mai chuan ama ril chu a phawrh a! Khaw dang hawi lek lo hian a ril chuan a nghawng chu a vet a, a ril chu amah Chalpianga vek chuan a ei mual mual mai a ni. Chu thil mak danglam tak mai Denghlira'n a han hmu chu a hlau ta hle mai a, a khur titih ta hial reng a.
Chutia Chalpianga' n a ríl a sawisak hnu chuan a puanven lai a hlim a, a bawp chu a phih thlawn hlawk a, herhsawpah a nghat a. Chu mai ni lovin Chalpianga chuan a lu chu Chhimbuk ang maiin a duh duh lam hawi zawngin a tiher kual chuai chuai mai bawk a. Chutia amah leh amah mak leh rapthlak taka a insawisak lai chuan in chhung lam atangin naupang ṭap thawm a lo chhuak a. Chu ve leh a awmdan chu rang taka inthupin tuidehna luhka lam chu a pan ta thuai a.
Amah Denghlira pawh a thlenin-pa chetdan mak tih luat vanga hmulthi tho sung sung chungin a mut hmunah a inthawlh leh thuai a. Zing a lo nih chuan Denghlira chuan nizan lama a thil hmuh kha a ngaihtuah a, mak a ti tual tual mai a, Chalpianga chu thi tur riakah a ngai hmin hmiah mai a.
Mak tak maiin Chalpianga chuan a kutṭang chu herâwtah a eitir palh hlauh mai a. Chu chuan a khua tisikin vanduaithlak takin Sakawrhrik a lut a, ni thum lekah khawsikpuiin a thi ta mai a ni.
Thil pakhat, ka ngaihtuahnaa lo lang fo ṭhin chu, mi ṭhenkhat chu kan boral dawn hnaih hian ngaihbel theih tur tingin thil danglam leh pangngai zan lo thil hi a thleng chawk ṭhin a, an thih tur inhre lawk ang hrimin ṭawngkam mak pui pui te an chhep chhuak fo bawk ṭhin. An thih hnua han hriatchhuah leh hian a mak tulh tulh duh khawp mai.
Lianhluma thlâ a hrâng:
Thingsai bul Aiduzawl khua a Lianhluma leh Sangvunga te thiandun chuan Thingsai rama Khawivanrial an la a. Mahse, Khawivanrial leh khawibêl inpawlh a lo ni si a, a seh a nâin a kawlh nasa mai si a. Vanduaithlak takin Lianhluma chu a lawnna thingkâkpuiah khuaiin an sehhlum der mai a ni. (Khawivanrial leh khawibel inpawlh ngat chu an kawlh duh hle a, a seh natzia chu hrilhfak a tling.- AKZ)
Lianhluma chu a thih atanga ni hnih hnuah a thlâ a hrang nasa ta hle mai a. An sawi dan chuan, ṭhehlana vaimim ro char an zarte a paih fur fur thin a, chhun pachangah pawh amah hmuh theih si loh hian bungbelte pawnah a thehchhuak rum rum a, ârbawma âr lawisa te pawtchhuakin a hmet rak tuar tuar thin a ni, an ti. A nupui Ngenpari mangang ta pheng chuan S. Vanlaiphaia pate a belhsan ta a, mahse Lianhluma thlâ chuan a nupui chu a umzui zel tho a ni an ti.
Kum 1942, Japan ral lenblai khan, Saichhuma chuan Lianhluma in hi a luah a. A tirah tham engmah hriattur awm lovin a dai dup a. Mahse, chawlhkar a lo vei chuan zanah pawn atangin bang chu hmawlha rin ang par par hian a rin tlaivar thin a. Tukrawp leh ditip chu Sazu rual inum thawm angin a ri dur dur thin a, an han en chuan engmah an hmu ngai thin si lo va.
Zan khat chu Saichhuma fanu Novi hi a damlo a, a sahal chu a rum rum a. Lianhluma thlâhrang chu char bangah betin Novi tihdan ang chuan a lo rumpui ta thin a, Novi hlau lutuk chu a thidang hial a ni. Zan khat chu sumhmunah hmuh theih hian a inlar a, tlangvalin an hual a, ditelah a inphen zut zut a, an han bawh thin a, a riral leh daih thin si a. Lazar ban te a sawih phe hlawk hlawk thin a, a bula an kal chuan a reh leh daih thin a, Lianhluma thlâhrang chetdan chu mak an ti hle a ni.
A lo rei deuh hnu chuan a che nâ tual tual a. Tlai khat chu, thim hlimah in chhungah a lut phe vuai a. Tuiûma tui chawisa chu a leih baw ang hawk hawk a. Zan khat chu Saichhuma nupui hian chhangban a chhum a, tapchhakah mei lum aiin an ṭhu bial tuau bawk a. Vawi leh khatah, chhangbel so bawrh bawrh lai chu a suantu hmuh theih si loh hian a phe vuai a, chhangbel chu pathlang tui hunna hmunah a zuk hung khu luai ringawt mai a ni.
Zan khat chu Saichhuma fanu damlo hi a zual hle a, a damchhuah pawh an ring tawh lo hial a. Thimhlim atanga ruah a sur cherh cherh avangin kawngkhar zawng zawng an khar phui vek a. Chutih lai tak chuan chhuat laiah laitel mam zet hi a rawn tla thlawrh a, chaichehin Lalpianga hian a han chep a, pawna a thehchhuah rual chuan lungin a rawn vawm ta ur ur a, kawngkâ an khar chung pawh chuan chungdal leh tukrawp inkar atang hian a rawn vawm zel tho va. Lenghnawt âr khuan hunah a reh ve ta chauh a ni. Mak deuh mai chu pawnah ruah a sur chung khan a rawn vawmna lung erawh a hul phiang thung a ni. Hemi zan hian a vawmna lung pawh paihpêr hnih ngawt an chharkhawm nghe nghe a ni.
Zan khat chu amah Lianhluma unau Lalzika hi Thingsai atanga lo zinin, a unaupa thlahrang finfiah tur chuan Saichhuma ina tlangvalho karah a inthawlh ve a. Phulraw pum a laia phel phawk chungah an mu tlar put hlawm a. Zanlai a lo nih chuan Lianhluma thlâ chu kawmchar kawngkhar atang hian a lo inzep lut a. Saphaw chunga tlangval muhil pakhat a kan thauh rual chuan rappui chungah a vankai a, liang atanga khanchhuk zawh kaiin, a unaupa Lalzika mutna zawnah a ṭhu ta vung mai a.
Khanchhuk atang chhuata muhil tlangvalho chu a chhuk thlir leh vung vung thin a. Tlangval pakhat mutui lai chu a harh phut a, khanchhuka Lianhluma thlahrâng a hmuh rual chuan a ri ta hlut mai a. Midang an lo harh takah chuan Lianhluma thla pawh hmuhzui tur awm lovin a riral ta a ni.
Lianhluma thlâhrang hi Kum 1942, Ṭomir thla ruahthimpui hawn lai vel khan a reh ta chauh niin an sawi a ni.
Sih Huai Nei:
Mizoram buai lai vel khan Tuipang ramchhunga Sih pakhat, Tlak-al Sih an tih chuan huai leh chenchilhtu a nei nia sawi a ni ṭhin a, hnam pasaltha rammute pawh khan he Sih al hi an chang ve tawh nghe nghe niin an sawi. An sawidan pakhat chu Hnam Sipai pakhat hian a ṭhian tha pakhat sawmin helai Sih hi an zuk chang a. Sa hniak a ṭhain chankhan pawh a rem hlawm hle a, sa la thei kuthmui mi tan chuan chan chakawm tak pawh a ni reng a.
Sih hmun an thlen chuan khua pawh a la eng uau a. Sih chhaka thing ding-awn dû mai chu belin an pahnih chuan inhmu phak rengin an chang a. Sih thlang lam chu batling leh ṭhang bawn hmun hi a ni a. Rei pawh an la ṭhu lo, tuibur hmuam dak awm velah chuan Sih awmna thlanga ṭhang hmun atang chuan Zukchal lian zet mai hi a lo chhuak ta ruau mai a. Hnam Sipai te chuan a lû a lo lan ruala kahthluk ngei tumin an silai chu fimkhur takin an lek kang a. A chal tawk hle ang tih pawh batling kara a kihreu rawn lang zauh zauh atang chuan an hrethiam mai a.
Chutah batling kar aṭang chuan a rawn chhuak ta ngei a, a kihreu zar bum mai chu ropui tham tak a ni. Mak deuh mai hian chu Zukchal kihreu karah chuan nausen duhawm tak, hmelṭha leh chum biang mai hi a lo ṭhu reng mai hi alo ni a! A ki bulchhah vuan chung chuan a nui vei sen sen reuh a! Anni pahnih chuan an mitvai a nih ringin an mit te an han nuai ngial a, an thil hmuh chu a la ngai reng si a. Chutiang thil mak danglam tak rampalailenga an han hmu thut mai chu hnam Sipaite chuan hmuh thiang lo hmu taa inngaiin an pahnih chuan thi tur riakah an inchan hial a. Mahse, eng em ti lo chuan an khawsa zui ve ta a, mahse; hemi ṭuma an thil tawn erawh an kumkhaw sawi a tling hial a ni.
Kan Zoram chhung ngeiah pawh hetiang lam hawi, Sih leh a chheh vela thil thleng mak chanchin hi sawi fê tham a awm a ni. Tuichirh rama Sih pui te, Kawlchaw rama Sih ropui te, Bukpui rama Sih-al an tih te leh Hmunṭha rama Saleidih Sih te chuan chanchin ngaihnawm tak tak an nei a. Heng Sih te hi pasaltha leh ramvachalte tana hmun ngaihzawnawm ber ber ni ṭhin hlawm mahse, a phena thil awm erawh mi huaisen tak te huaisenna tihnual rawih thei thil leh, dam thlakhlelh tawh loh rum rumna khawpa thil mak thlenna hmun, huai hlauhawmte lamtual a ni tlat thung si a ni.
Vawi khat chu Kum 2001, Vau thla khan Rawpuichhip khuaa pa pakhat chuan hmeichhe pakhat hruaiin Tlak-al sih hmunah hian chengkawl an khawrh a. Khupvunga li hmuna mi thlam pakhatah innghatin a mipa chuan silaiin satherhlo te a veh pah a.
Ni tlak hnu deuh, Khua la thim hma deuh si hian an awmna thlam piah ah chuan zawng thâwm an hria a. A mipa chuan, “Zâwng an ni, ka va kâp ang e, hmun danga kal sawn lovin hetah hian lo awm rawh," tiin a hmeichhe hruai chu thlamah a hnuchhiah a, ani chu a silai nen a chhuak ta a. Khaw thim dawn ruaiah pawh a mipa zawk chuan Puallenga thlang tla an sawi ang vang vangin rawn kir tih a nei thei ta reng reng lo va. Luidung leh thlam vel chu thehhmeh reh takin a reh hian a reh tlawk tlawk mai si a.
Chutih lai chuan, khua pawh a lo ngui zel a, unauhmelhai hun a lo nih chuan, chu hmeichhia chuan sipai rual thawm ni awm tak hi a hre ta a, thawm chu a lo hnai zel a, chhun khaw en lai a nih loh vangin an hmel a hmu thei lo lek fang a ni a. Thawm ri chu a insawn a insawn a. Thimhmul niin khua a thim thut thut tawh si a, ani hlau lutuk chu au pawh a au ngam lo va. A thawm hriat chu a lo hnai leh phut ṭhin a, a changin a bulah an ri noh noh a, a hlau tawlh tawlh a, nakinah chuan a hlau lutuk chu awmngaihna hre lovin a thidang ta hial a.
Zawng kah tuma chhuak a mipa zawk a lo thlen leh meuh chuan a thim hle tawh a, a hmeichhe hruai chu a lo biak tlak meuh tawh lo a, a hmai chu lapua ang maiin a lo dâng vâr vek tawh a ni. Chutih lai pawh chuan an awmna thlam bang chu hmawlha rin ang par par hian a thawm reng a. A mipa mangang tihngaihna hre lo chuan thlam charbang lam hawiin a silai chu a hmet puak ta dur a. Chumi thawm chu lui hnar Chhawrtui chhuaha riak ve Pu Chhunga te pawh chuan an lo hria a. Pu Chhunga te chuan silai puah rualin van lama thla âi thawm an hre nghe nghe a ni.
Chutia mangang taka an awm lai chu lui kal ve midangte'n an thawm lo hriain an puibawm a, hmanhmawh takin khuaah an hawnpui ta a. Mahse, vanduaithlak takin a hmeichhe hruai chu a boral zui ta a ni.
Hmunṭha rama Saleidih Sih an tih hi, Sih tui chauh ni lovin a vela leilung chawpin a al a, chu chu sa-in an dit khuar kek kuk hlawm a. Sa mai bakah bullut, vahûi leh ṭhûro (vaṭhû) chenin an tlan ṭhin a ni.
Kum 1992, Ṭau thla khan he Sih hi pasaltha Sairuma chuan a chang a. Ni tlak rual velah a ṭhangte dawhah chuan a ṭhu ngawi ran tawh a. Sih thlanglama thingse zarah chuan Thangfenpabawp hi a hram lauh lauh a. Nakinah chuan chumi thingse kung atang chuan naupang harh ve tawh tak, sam kir chiat mai hi a ṭumthla dat a, a lawn leh a, chutiang chuan a ṭumthlam leh dat dat thin a. Sairuma chuan chutiang ram reh hmuna tu tih hriat loh naupang a lo khawsa mai chu mak a ti ngang mai a, a che vel chu a ral thlir ve ta reng a.
Khua a tlai tual tual a, naupang pawh chu a lian tual tual ni hian a hmu a. Khawthim tak tak hnuah phei chuan naupang chu a lian tawh hle a, leia a zuangthla thawm pawh chu nâ tak hi a ni tawh a, lei hi a nghawr dawt dawt thei hial a. Hemi zan hian thlano chawm chu fiah lo ruai hian a eng a, Sih khur vel chu a riai ruai chauhvin a hmuh theih a. Nakinah chuan naupang thawm pawh chu a reh ta a. Sih thlanga lung tohlawt hmun atang hian Sanghal hi a rawn chhuak a, fahtuaiah chuan a innawt nu nu a. Sairuma'n Sanghal chu kah ngei tuma a tin vang vang lai chuan, chhak lam atang hian nu pakhat em phur hi a lo kal a, Khawpuibunga khuaa Lalkhumi hi a lo ni reng mai a. Ani chuan, "Saia, nichin khan Khawpuibunga i farnu Haungaii a thi thut a, Maupui luia kan riahnaah Ngurliana fapa ten min rawn hrilh a, i Sih chang tur kha kan lo hmu che a, hawng pahin kan lo hrilh che a, keini pawh zan rei hmain kan hawng dawn e," tiin a lo chhuahna lamah chuan a let leh ta a ni.
Hetih lai hian Sairuma farnu Haungaii chu Khawpuibungah pasal neiin a awm mek a. Tin, Lalkhumi pawh hi Sairuma mi hriat a ni nghe nghe a. Sairuma chu hmanhmawh takin a hawng vang vang a, mahse, in a thlen chuan chutianga a farnu thih thu chu tumahin an lo hre ve hauh lo va, thih pawh a lo thi reng reng lo a ni. Mahse, Khawpuibung khuaa Lalkhumi erawh a thihna pawh kum a vei hial tawh tih mi kâ atangin a hre leh ta zel a, Sairuma chuan mak a ti hle a. Khatih laia amah rawn betu kha Lalkhumi thlâ emaw, Sih Huai emaw ni ngeiin a ring a ni.
Tuichirh rama Sih Pui pawh hian chanchin mak leh dangdai sawi tur a ngah hle a. Pasalthaa inchhal mi tam takin helai Sih pui hmunah hian a hring ahranin Ramhuai an hmu fo a ni.

Awm zel tur...



1 comment:

  1. Why do casino games make money? - Work
    A few things in general งานออนไลน์ are better: they make money online with the same games you buy. Online casino deccasino players play the septcasino games they enjoy at

    ReplyDelete